ព្រះពុទ្ធសាសនា និងយុត្តិធម៌
៙ យុត្តិធម៌ជាពាក្យស័ក្តសិទ្ធ ព្រោះអាចអោយគេឈ្នះ ចាញ់ រស់ ឬ ស្លាប់ បាន យើងគប្បីចាប់ផ្តើមដោយការសិក្សាពាក្យថា រាជា ( King ) ។ បើតាមសៀវភៅឈ្មោះព្រះបាទធម្មិកបានអះអាង ថាពាក្យ ថា“រាជា”នេះ ជាសម្រែករបស់មហាជនស្រែកសំដែងនូវក្តីរីករាយ អំណរសាទរ ចំពោះបុគ្គលណាម្នាក់ដែលបានបំពេញការងារជាប្រយោជន៍ ឬការពារពួកគេរហូតដល់ពួកគេពេញចិត្ត,ពេញប្រមាត់ មិនអាចទប់ចិត្ត បាន ហើយបញ្ចេញសំលេងថា “ រាជា ! រាជា ! ” ដែលមានន័យថា “ ពេញចិត្តហើយ ! ពេញចិត្តហើយ! ” ឬថា“ ពេញចិត្តណាស់ ! ពេញចិត្តណាស់ ! ” ។ ដោយឃើញថា បុគ្គលនោះមានសមត្ថភាព និងគុណធម៌លើសគេទាំងពួង ធ្វើអោយពួកគេពេញចិត្ត ទុកចិត្ត ស្រលាញ់ចូលចិត្ត,ទើបពួកគេប្រគល់នូវនាទីអោយបុគ្គលនោះជាអ្នកមើល ការខុសត្រូវលើពួកគេជាអ្នកសម្រេចលើជោគវាសនារបស់ពួកគេ នាំពួក គេទៅណា ពួកគេនឹងទៅតាម។ ពេលមានវិវាទកើតឡើងម្តងៗ បុគ្គលនោះជាអ្នក សម្រេចថា ពួកគេមួយណាជាអ្នកខុស និងមួយណាជាអ្នកត្រូវ និងសម្រេចចិត្តថាបុគ្គលណាគួរដល់នូវការលើកតំកើងបុគ្គលណាគួរដល់ នូវការផ្ចាញ់ផ្ចាល ។ បុគ្គលនោះ ត្រូវបានគេហៅថា “ រាជា ” ដែលមានន័យថា “បុគ្គលជាទីពេញចិត្ត ជាទីទុកចិត្ត” ។ ប្រការនេះក៏មានចែងនៅក្នុងសៀវភៅកប្បកដ្ឋាដែលនិយាយ ពីការវិវត្តន៍ដំបូងៗរបស់មនុស្ស និងពិភពលោកផងដែរ ។ រាប់ពាន់ឆ្នាំក្រោយមក បុគ្គលជារាជា”នោះ មិនសូវបំពេញការងារអោយជាទីពេញ ចិត្តរបស់ពួកគេ ដូចជា លំអៀង , ឃោឃៅព្រៃផ្សៃ និងភាពល្មោភជាដើម ។ ចាប់ពី ពេលនោះមក តំណែងជារាជា ជាតំណែងដែលភាគច្រើន បានមកដោយការដណ្តើមគ្នា ។ បុគ្គលខ្លះមានសមត្ថភាពដណ្តើមយកតំណែងនេះហើយក៏ធ្វើអោយមនុស្ស ស្រលាញ់ចូលចិត្តបានច្រើន ចំណែកអ្នកខ្លះមិនមានគុណធម៌ មិនមានយុត្តិធម៌ ក៏ប្រើសិទ្ធិប្រើអំណាចរបស់ខ្លួនក្នុងនាមជា“រាជា”នោះ ដើម្បីប្រព្រឹត្តធ្វើអំពើសាហាវ ព្រៃផ្សៃ ជិះជាន់ កាប់សំលាប់ រឹបអូសយករបស់ណាដែលខ្លួនចង់បានតាមទំនើងចិត្ត ហើយចង់សម្រេច ដាក់ទោសទណ្ឌកម្មបុគ្គលណា អោយបុគ្គលណាស្លាប់ ឬរស់តាមតែអណ្តាតរបស់ខ្លួន ដោយពុំគិតពីគុណធម៌ ឬ យុត្តិធម៌ជាដើម ។ ពាក្យថា រាជា ក៏ក្លាយទៅជាពាក្យគេសំគាល់លើបុគ្គលដែលមានសិទ្ធិអំណាចជាងគេជាង ឯង គឺស្តេច ប៉ុន្តែគេមិន សូវបានគិតដល់អត្ថន័យ នៃពាក្យនេះឡើយ ។ នៅក្នុងមហាបទុមជាត៌ក ព្រះពុទ្ធបានសំដែងអំពីគោលធម៌សម្រាប់បុគ្គលជាស្តេចប្រតិបត្តិ ដែលត្រូវបានគេស្គាល់ថា ទសពិធរាជធម៌ គឺ ធម៌ ឬគោលការណ៍ ១០ យ៉ាងសម្រាប់ស្តេច ឬបុគ្គលដែលជាអ្នកដឹកនាំ។ បច្ចុប្បន្ននេះ រាជា ឬ ស្តេច បានសាបរលាបអស់ពីប្រទេសមួយចំនួន បើទោះជានៅក៏ រាជា នោះ មិនសូវមានកាតព្វកិច្ច ច្រើនដូចពីអតីតកាលដែរ ។ ជាតួយ៉ាងនៅប្រទេសកម្ពុជា ព្រះរាជា ទ្រង់គង់ជាម្លប់ តំណាងឯករាជជាតិ អធិបតេយ្យភាព និង ឯកភាពជាតិ ប៉ុន្តែទ្រង់មិនកាន់អំណាចឡើយ ។ សិទ្ធិអំណាច និងកាតព្វកិច្ចភាគច្រើនរបស់ព្រះរាជា ពីអតីតកាល បានត្រូវគេប្រគល់ទៅអោយបុគ្គលម្នាក់ផ្សេងទៀតដែលនៅប្រទេសខ្លះគេ ហៅថា នាយករដ្ឋមន្ត្រី ( Prime Minister) , ប្រធានាធិបតី (President) , អធិការបតី ( Chancellor) ឬអគ្គលេខាធិការ ( General Secretary) ជាដើម ដែលជាសរុបទៅបុគ្គលទាំង នោះគេហៅថា អ្នកដឹកនាំ ( leader ) ។ ដោយមិនចង់ដើរជាន់ដានចាស់ ទើបកាតព្វកិច្ចមួយចំនួន ជាតួយ៉ាងសិទ្ធ , អំណាច និងកាតព្វកិច្ចនៃការសម្រេចថាអ្នកណាខុស អ្នកណាត្រូវ និងកំណត់ថា អ្នកណាមាន ទោស ឬមិនមានទោស ពោលគឺការវែកញែករកយុត្តិធម៌ ( Rights to provide justice ) នោះត្រូវបានដកហូតចេញពី នាយករដ្ឋមន្ត្រី , ប្រធានាធិបតី , អធិការបតី ឬអគ្គលេខា ធិការជាដើមនោះទៀត ហើយប្រគល់ទៅអោយបុគ្គលម្នាក់ទៀតដែលគេហៅថា ចៅ ក្រម ឬ តុលាការ ( Judge ) ដែលមានន័យថា ជាអ្នកអារកាត់ដោយ មានការថ្លឹងថ្លែងអោយស្មើភាព ឬយុត្តិធម៌ដោយយកច្បាប់ជាកត្តាវាស់វែង ( Balanced Judge) ។ ទោះជាសម័យបច្ចុប្បន្ន បុគ្គលជាចៅក្រម ឬ តុលាការនោះមានលក្ខន្តិកៈការងារតឹងរឹងយ៉ាងណាក្តី ក៏ជារឿយៗគេឮការ ឧទ្ទានឡើងថា “ អយុត្តិធម៌ណាស់ ! តុលាការលំអៀង....! ” នៅក្នុងគម្ពីរសុត្តន្តបិដក ទីឃនិកាយ បាដិកវគ្គ មានកត់ត្រាអំពីគោលធម៌សម្រាប់បុគ្គលដែលមាននាទីជាអ្នក សម្រេចសេចក្តី ឬ វិនិច្ឆ័យក្តី ជៀសវាងអោយខាងតែបាន ។ ដូច្នេះពេលនេះបញ្ហានៅត្រង់ថា តើគេព្រមអនុវត្តដែរឬអត់ ។ ព្រះពុទ្ធមិនមែន ជាអ្នកអង្កេតការណ៍នៅក្នុងតុលាការទេ បុន្តែព្រះអង្គទ្រង់បានជ្រាបបញ្ហានេះយ៉ាងច្បាស់ ហើយបានរកឃើញដំណោះស្រាយពី ឫស គល់ នៃបញ្ហានេះទៀតផង។ ព្រះពុទ្ធបានហៅបញ្ហានេះថា អគតិ ពោលគឺការលំអៀងហើយវាមានឫសគល់ ឬប្រភព ៤ យ៉ាងគឺ: ១- លំអៀង ឬអគតិព្រោះស្រលាញ់ ( ឆន្ទាគតិ= Prejudice of love or desire: partiality): បុគ្គលជា សាច់ញាតិ ជាគ្រួសារ ជាជនជាទីស្រលាញ់របស់ខ្លួន ជាបក្ខពួករបស់ខ្លួន ឬត្រូវគេសូកប៉ាន់ដោយការផ្តល់អោយនូវប្រយោជន៍អ្វីមួយជាដើម នៅពេលដែលបុគ្គលទាំងនោះប្រព្រឹត្តខុស ពេលត្រូវគេប្តឹង ក៏តាំងមើលរំលងទោសានុទោសនោះៗ ហើយរំលប់ រំលាយ រំសាយកំហុសទាំងនោះ រួចហើយក៏សម្រេចអោយបុគ្គលទាំងនោះរួចខ្លួន ។ មួយវិញសោត បុគ្គលទាំងនោះប្រព្រឹត្តខុសមានទំហំធំធេង ដូចជាវាយដំ ធ្វើ បាបអ្នកទន់ខ្សោយ រឹបអូសទ្រព្យសម្បត្តិគេ បំពារបំពានលើអ្នកដទៃ ចាប់រំលោភ ឬកាប់សំលាប់គេជាដើម នៅពេលមានភស្តុតាង និងសាក្សីជាក់ស្តែងពេក ក៏បែរជាអោយត្រឹមតែសារភាពកំហុស សុំទោសជាដើមក៏ចប់ទៅ ។ តើភាគីជនរងគ្រោះអាចទទួលយកបានទេ ? សម្រែកអយុត្តិធម៌ប្រាកដជាលាន់ឮឡើង ។២- លំអៀង ឬ អគតិព្រោះ ស្អប់ ឬ ខឹង ( ទោសាគតិ = Prejudice of hatred or enmity): ដោយហេតុបុគ្គល នោះ ក្រុមនោះ ជាមនុស្ស ឬជាក្រុមគូបដិបក្ខ ឬមាននិន្នាការផ្សេងពីក្រុមខ្លួន, ជាមនុស្ស ឬក្រុមដែលខ្លួនមិនពេញចិត្ត ឬ ធ្លាប់មានគំនុំជាមួយខ្លួនជាដើម ។ ពេលបុគ្គលនោះ ក្រុមនោះមានបញ្ហាក្តីក្តាំក៏កាត់ក្តីអោយចាញ់ ឬបើមានកំហុសតិចតួច ក៏ ធ្វើអោយមានទោសធ្ងន់ជាដើម ។ ៣- លំអៀងឬអគតិព្រោះវង្វេង ឬ ល្ងង់ខ្លៅ ( មោហាគតិ= Prejudice of delusion or stupidity):ដោយ ហេតុខ្វះការប្រុងប្រយ័ត្ន ទើបទទួលបានភស្តុតាង និងសាក្សីដែលគេក្លែង បំភ័ន្ត ព័ត៌មានមិនពិត ទើបកាត់ក្តីខុស ។ ភាពមិនឆ្លៀវឆ្លាស ក្នុងកិច្ចអង្កេត និងថ្លឹងថ្លែងហេតុ ការណ៍ ក៏មិនអាចវិនិច្ឆ័យក្តីអោយបានសុក្រឹត ។ ៤- លំអៀង ឬ អគតិព្រោះភ័យខ្លាច ( ភយាគតិ = Prejudice of fear):បុគ្គល ( ឬ សាច់ញាតិ បក្សពួករបស់បុគ្គល ) ដែលមានឋានៈ បុណ្យស័ក្ត ឬ ទ្រព្យ សម្បត្តិជាដើម ដឹងថាបុគ្គលទាំងនោះប្រព្រឹត្តល្មើសហើយ ប៉ុន្តែនៅតែ មិនហ៊ានផ្តន្ទាទោសទៅតាមនិយាមច្បាប់ដែលបានកំណត់រួចហើយ ដោយហេតុតែខ្លាចឋានៈ បុណ្យស័ក្តបុគ្គលនោះជាដើម ។ បុគ្គលជាអ្នកកាន់ច្បាប់ ឬ ចៅក្រម តុលាការត្រូវតែជៀសវាងអោយខាងតែបាននូវអគតិទាំង ៤ នេះ ទើបអាចធានាបានថា យុត្តិធម៌ ( Justice ) នឹងប្រព្រឹត្តទៅចំពោះមនុស្សទូទៅ ។ ព្រះពុទ្ធបានបង្រៀនថា គេអាចលះបង់ទ្រព្យសម្បត្តិ ដើម្បីរក្សាអវៈ យវៈ លះបង់អវៈយវៈ ដើម្បីរក្សាជីវិត ប៉ុន្តែក្នុងករណីខានមិនបាន សុខចិត្តលះបង់ជីវិត ( ឬ មុខតំណែង) ដើម្បីរក្សាធម៌ ។ ធម៌ គឺអ្វីដែលពិត មិនលំអៀង ឬ យុត្តិធម៌នេះឯង ។ ចំណែកអ្នកដឹកនាំ ត្រូវតែប្រយ័ត្នអោយមែនទែនកុំអោយធ្លោយធ្លាន់ខ្លួនចូលទៅក្នុងអគតិ ណាមួយជាដាច់ខាត ។ ជាអ្នកដឹកនាំគេ ជារឿយៗរមែងមានមនុស្សប្លម អែបអប រណែបរណប ចាក់ចេក ចាក់ស្ករ ញុះញង់ ក្លែងបន្លំការពិត ( ជាពិសេស មនុស្សនៅក្បែរខ្លួន ) ដែលប្រការទាំងនេះឯង ធ្វើអោយអ្នកដឹកនាំក្លាយជាជនអគតិ ខ្វះយុត្តិធម៌ ខ្វះគុណធម៌ដោយមិនដឹងខ្លួន ឬ ដោយចេតនាក៏សឹងមាន ៕ (ដកស្រង់ពីecn news)rinsaro
.gif){kind=logo}
