សមុទយសច្ច(ហេតុនាំឲកើតទុក្ខ)

តើសេចក្តីទុក្ខកើតឡើងដោយសាអ្វី?
ព្រះពុទ្ធបរមគ្រូជាម្វាស់ទ្រង់បានត្រាស់ថា៖
សត្វលោកមានទុក្ខដោយសារមិនស្គាល់សេចក្តីទុក្ខពិត
សេចក្តីទុក្ខសពបែបយ៉ាងកើតឡើងដោយហេតុតែ៣យ៉ាងគឺ៖
១.អវិជ្ជា=សេចក្តីល្ងង់ខ្លៅមិនស្គាល់នូវសភាវពិតរបស់ជីវិត។
២.តណ្ហា=ការជាប់រឺការញៀនញាមនិងត្រេកត្រអាលខុសគន្លងធម៌។
៣.ឧបាទាន=ការប្រកាន់ជាប់ដោះខ្លួនមិនបាន។
១.អវិជ្ជានាំឲកើតសង្ខារ(ការប្រជុំបាបបុណ្យគុណទោសនាំឲមានជាតិកំណើត)
២.សង្ខារនាំឲកើតវិញ្ញាណ(ការដឹងនូវអារម្មណ៍)
៣.វិញ្ញាណនាំឲកើតនាមនិងរូប(ខន្ធ៥)
៤.នាមនិងរូបនាំឲកើតសឡាយតន(អណ្តូងជាទីធ្លាក់ចុះនៃអារម្មណ៍)
៥.សឡាយតននាំឲកើតផស្ស(ការបះពាល់ត្រូវដោយអារម្មណ៍)
៦.ផស្សនាំឲកើតវេទនា(ការសោយអារម្មណ៍)
៧.វេទនានាំឲកើតតណ្ហា(ការត្រេកត្រអាលក្នុងអារម្មណ៍)
៨.តណ្ហានាំឲកើតឧបាទាន(ការប្រកាន់ជាប់ថាជារបស់ខ្លួន)
៩.ឧបាទាននាំឲកើតភព(ទីកើត)
១០.ភពនាំឲកើតជាតិ(កំណើត)
១១.ជាតិនាំឲកើតជរាព្យាធិមរណ(ទុក្ខសោកសបបែបយ៉ាងគណនាមិនអស់ក្នុង១ជីវិត)។

ប្រយោជន៍៣យ៉ាងរបស់ពុទ្ធសាសនា

ព្រះពុទ្ធបរមគ្រូជាម្ចាស់កាលពីព្រះអង្គគង្គព្រះធរមាននៅឡើយ
តែងបានទូន្មានប្រៀនប្រដៅសត្វលោកនូវប្រយោជន៍
ទាំងឡាយ៣យ៉ាងគឺ៖​១,ទិដ្ឋធម្មកត្ថប្រយោជន៍(ប្រយោជន៍បច្ចុប្បន្ន)
២,សម្បរាយិកត្ថ(ប្រយោជន៍បរលោក)​៣,បរមត្ថប្រយោជន៍
(ប្រយោជន៍ដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់បំផុតគឺព្រះនិព្វាន.
១.ទិដ្ឋធម្មកត្ថប្រយោជន៍៖
១.ឧដ្ឋានសម្បទា=ការឧស្សាព្យាយាម។
២.អារក្ខសម្បទា=ការថែរក្សារបស់របរសពបែបយ៉ាងដែលខិតខំរកបាន។
៣.កល្យាណមិត្តតា=ការមានមិត្តល្អ។
៤.សមជីវិតា=ការរស់នៅឲបានសមស្របទៅតាមសម័យកាល។
២.សម្បរាយិកត្ថប្រយោជន៍
១.សទ្ធាសម្បទា=មានសទ្ធាប្រកបដោយញ្ញាណសម្បយុត្ត
(ជឿកម្ម,ជឿផល,ជឿកម្មផល,ជឿការត្រាស់ដឹងរបស់ព្រះពុទ្ធ)
២.សីលសម្បទា=បរិបូណ៍ដោយសីល។
៣.ចាគសម្បទា=លះបង់ចែករំលេកជួយតាមលទ្ធភាពដែលអាចជួយបាន។
៤.បញ្ញាសម្បទា=ការសែ្វងរកនិងសន្សំបញ្ញា។
៣.បរមត្ថប្រយោជន៍
១.ទុក្ខសច្ច=ការកំណត់ដឹងនូវទុក្ខទាំង១២កង។
២.សមុទយសច្ច=ហេតុនាំឲកើតទុក្ខ(កិលេសតណ្ហាឧបាទាន)។
៣.និរោធសច្ច=ព្រះនិពា្វនគឺជាទីរំលត់ចាកទុក្ខ។
៤.មគ្គសច្ច=ផ្លូវទៅកាន់ទីរំលត់ទុក្ខគឺ៖(១.យល់ត្រូវ.២.គិតត្រូវ.៣.និយាយត្រូវ.៤.ការងារត្រូវ
៥.ព្យាយាមត្រូវ.៦.ចិញ្ចិមជីវិតត្រូវ.៧.តាំងស្មារតីត្រូវ.៨.តម្កល់ចិត្តត្រូវ)
ប្រយោជន៍ទាំង៣នេះជាផ្លូវប្រតិបត្តិដ៏សម្ខាន់បំផុតរបស់ពុទ្ធបរិស័ទ។
បើតាំងខ្លួនថាជាពុទ្ធបរិស័ទត្រូវតែប្រតិបត្តិឲបានជាប់ជួន។

វត្តរាជបូណ៌ (វត្តបូ)

វត្តរាជបូណ៌ (វត្តបូ) ស្ថិតនៅក្នុងភូមិវត្តបូ ឃុំសាលាកំរើក ស្រុកសៀមរាប
ខេត្តសៀម រាប។ វត្តនេះត្រូវបានគេស្គាល់ភាគច្រើនក្នុងខេត្តសៀមរាប
ព្រោះថាវត្តនេះជាវត្តបូរាណ មាន អាយុកាលច្រើនណាស់មកហើយផង និងជាវត្តដែលមានមជ្ឈមណ្ឌលសិក្សាច្រើនផ្នែកផង។ ព្រះវិហារវត្តរាជបូណ៌
ត្រូវបានការពារនិងថែរក្សា ដោយអង្គការ Unesco ព្រោះព្រះ វិហារនេះ
មានអាយុកាលជាង១០០ឆ្នាំហើយ។ ឯកំណត់ត្រាអំពីការកសាងវត្តនេះ
ពុំមាន លក្ខណៈច្បាស់លាស់ បើតាមការចាំរបស់ចាស់ៗ វត្តនេះមាន
ព្រះគ្រូចៅអធិការច្រើនអង្គច្រើន ដំណរមកហើយ តែចំាបានតែប៉ុន្នាន
ព្រះអង្គចុងក្រោយដូចជា ព្រះចៅអធិការព្រះនាម សមេ្តច ចៅព្រាប
បន្ទាប់មក ព្រះគ្រូចៅអធិការព្រះនាម សម្តេចចៅ ប្រាក់ បន្ទាប់មកទៀត
ព្រះគ្រូហ៊ីន បន្ទាប់មក សម្តេចចៅទៀង បន្ទាប់មកសម្តេចចៅមិញ
បន្ទាប់មកព្រះគ្រូញ៉ុក បន្ទាប់មកព្រះគ្រូ ហ៊ីង ម៉ៅ (ព្រះគ្រូឧបជ្ឃាយ៍
បំបួសសម្តេចព្រះមហាសង្ឃរាជបច្ចុប្បន្ន) បន្ទាប់មកព្រះគ្រូ ថាត់ ប៉ិន
និងព្រះគ្រូចៅអធិការបច្ចុប្បន្នព្រះនាម មៀន ពេជ្រ។ វត្តរាជបូណ៌ជា
វត្តដែលសំបូរទៅ ដោយអ្នកប្រាជ្ញ និងមន្រ្តីសង្ឈដែលមានឋានានុក្រម
ខ្ពស់ៗគង់នៅដូចជាព្រះមហាវិមលធម្ម ពិន សែម ព្រះរាជាគណៈថ្នាក់ទោ
ព្រះពុទ្ធឃោសា ចារ្យ ខៀវ ណឺយ (លោកតាណឺយ) ព្រះរាជាគណៈ
ថ្នាក់ទោជាដើម។ វត្តរាជបូណ៌នេះផងដែរ ជាវត្តកំណើតរបស់សម្តេច
ព្រះអគ្គមហាសង្ឃរាជ ទេព វង្ស សម្តេចព្រះមហាសង្ឃរាជនៃព្រះ
រាជាណាចក្រកម្ពុជា ដែលព្រះអង្គសាងព្រះផ្នួសនៅវត្តនេះតាំងពី
សាមណេរតមក ហើយ សម្តេចធ្លាប់មានតួរនាទីជាព្រះគ្រូសូត្រស្តាំ
ក្នុងវត្តរាជបូណ៌នេះផងដែរ។ និយាយអំពីការអប់រំក្នុងវត្តរាជបូណ៌
វត្តនេះបានបើកសាលាពុទ្ធវិទ្យាល័យដែលផ្តល់ ឲ្យព្រះសង្ឃក្នុង
ខេត្តដ៏ដូចជាព្រះសង្ឃមកពីបណ្តាខេត្តនានា មានឱកាសរៀននូវចំណេះដឹង ទាំងខាងពុទ្ធសាសនាក៏ដូចជាចំណេះដឹងទូទៅមានគណិតវិទ្យា
វិទ្យាសាស្រ្ត និងភាសា បរទេសជាដើម។ ជាមួយគ្នានោះផងដែរ
វត្តមានមជ្ឈមណ្ឌលវប្បធម៌និងសិល្បះ ដែលមាន បង្រៀននូវចំណេះ
ដឹងខាងផ្នែករបាំ ផ្នែកដាប់ឆ្លាក់ ផ្នែកគំនូរ ផ្នែកភ្លេងបូរាណ
មានទាំងស្បែក តូច ស្បែកធំ ភ្លេងពិណពាទ្យ ភ្លែងប្រពៃណី(ភ្លេងការ)…..។
ផងដែរភ្ញៀវទាំងបរទេសទាំងក្នុង ស្រុកតែងតែមកទស្សនាវត្តមិនសូវដាច់ឡើយ
ព្រោះថាក្នុងវត្តមានទាំងវត្ថុបូរាណ និងតន្រ្តី បូរាណសំម្រាប់លំហែ។
អ្វីដែលនាំឲ្យគេស្គាល់វត្តនេះកាន់តែច្រើននោះ ដោយហេតុថាវត្តនេះ
បានដំឡើង វិទ្យុពុទ្ធសាសនាកម្ពុជរដ្ឋ FM106.25MHz ដែល
ផ្សព្វផ្សាយអំពីព្រះពុទ្ធសាសនា អំពីវប្បធម៌ អារ្យធម៌ខ្មែរជាប្រចាំថ្ងៃ។
(ដកស្រង់ពីវត្តខ្មែររបស់ព្រះគ្រូបញ្ញានុរក្ខវង្សា ម៉ៅជី ចាន់ណា)

ពុទ្ធសាសនានិងដែនសុវណ្ណភូមិ

១. កម្ពុជា
ក. ទីតាំង
ប្រទេសកម្ពុជាស្ថិតនៅទ្វីបអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ត្រង់ភាគខាងត្បូងនៃឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិន ចន្លោះខ្សែ
ស្របទី១០និងទី ១៥ នៃរយៈទទឹងខាងជើង និងចន្លោះខ្សែបណ្តោយទី ១០២ និងទី១០៨
នៃរយៈបណ្តោយខាងកើត ។ ដូចនេះ ប្រទេសកម្ពុជានៅក្នុងតំបន់ត្រូពិក ត្រង់អឌ្ឍគោល
ខាងជើងដែលជាតំបន់មានជីជាតិហើយមាន អំ ណោយផលដល់ការលូតលាស់នៃរុក្ខជាតិ
និងដំណាំផ្សេងៗគ្រប់ប្រភេទ។ កម្ពុជាមានរាងជាពហុកោណស្ទើរស្មើជ្រុង មានព្រំប្រទល់
ខាងជើងជាប់ប្រទេសថៃហើយមួយភាគធំជាប់នឹងប្រទេសឡាវខាងកើតនិងខាងត្បូង
មួយភាគជាប់នឹងប្រទេសវៀតណាមខាងត្បូង មួយភាគទៀតជាប់នឹងឈូងសមុទ្រថៃ
ខាងលិចជាប់នឹងឈូងសមុទ្រថៃ ហើយមួយភាគទៀតជាប់នឹងប្រទេសថៃ ។
ខ. ផ្ទៃដី
ប្រទេសកម្ពុជាមានផ្ទៃក្រឡា ១៨១.០៣៥ គីឡូម៉ែត្រការេ ។
គ. ប្រជាជន
ចំនួនប្រជាជននៅកម្ពុជា តាមអ្នកប្រាជ្ញខាងជាតិពន្ធុវិទ្យាបានសន្និដ្ឋានថា ពួក អូស្ត្រាលីអ៊ីដ
និងពួកមេឡានេស៊ី សម្បុរខ្មៅ បានមកនៅឥណ្ឌូចិនតាំងពីច្រើនស.វ. មុនគ.ស ម៉្លេះ ។
បន្ទាប់មក មានពួកឥណ្ឌូនេស៊ី ជាជនជាតិស្បែកលឿងចូលមកនៅលាយឡំនឹងប្រជាជន
ចាស់ បង្កបង្កើតឡើងជាជនជាតិសាសន៍មន-ខ្មែរ។ ក្រោយមក មានពួកឥណ្ឌាជាអ្នកជំនួញ
ជាអ្នកភៀសខ្លួនពីសង្គ្រាមនិងជាអ្នកផ្សាយសាសនា បានមករស់នៅលាយឡំជាមួយម្ចាស់
ស្រុកដើម បង្កបង្កើតបានជាអរិយធម៌មួយ ។ តែពួកកុលសម្ព័ន្ធខ្លះ ពុំព្រមទទួលយកនូវបញ្ហា
ទាំងនេះ ។ ក្រោយមកទៀតមានជាតិសាសន៍ផ្សេងៗបានមករស់នៅជាបន្តបន្ទាប់ ដូចជា
ជាតិជ្វា ព្រាហ្មណ៍ (ស.វ.ទី៨) ជាតិចិន (ស.វ.ទី ១៣) រៀតណាម ឡាវ ចាម ភូមា ជាដើម។ ហេតុនេះបានជាគេឃើញមានមនុស្សផ្សេងៗគ្នាជាច្រើន រស់នៅលើទឹកដីកម្ពុជា។
ស្ថិតិប្រជាជនកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ ១៩៦២ មានចំនួន៩.៧២៨.៧៧១ នាក់ ក្នុងពេលនោះមានជន
ជាតិខ្មែរប្រហែលជា ៥ ភាគ ៦។
ឃ. ជនជាតិផ្សេង ក្រៅពីជនជាតិខ្មែរមាន
-ពួកកុលសម្ព័ន្ធ មានច្រើនក្រុម ដូចជាពួកព័រ ស្អូច សំរ៉ែ កួយ ស្ទៀង ព្នង ។ ពួកគេរស់នៅ
ដាច់ស្រយាលពីគេ, ប្រកបអាជីវកម្មប្រមាញ់ នេសាទ និងកសិកម្មនៅព្រៃដុត ។
-ពួកចំណូលស្រុក ឬខ្មែរចូលជាតិ ជាប្រជាជនដែលមករស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាជាយូរយារ
ណាស់មកហើយ មានសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចដូចខ្មែរដែរ ។ ជនជាតិទាំងនេះមានចាម ជ្វា ឡាវ
វៀតណាម និងភូមា…។
២. តើខ្មែរជានរណា?
ជាយូរយារណាស់មកហើយ អ្នកធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវខ្មែរ បានខិតខំដោះស្រាយបញ្ហា
កំណើតខ្មែរនេះ ។ ពួកគេបានបញ្ចេញយោបល់ប្លែកៗគ្នា ហើយជួនកាលផ្ទុយស្រឡះ
តែម្តង ។ ប៉ុន្តែយោបល់ទាំងនោះអាចចែកជាពីរក្រុមគឺៈ
ក- យោបល់ទី១
ពួកគេទទួលថាជាតិខ្មែរ ជាជាតិប្រវេសន៍ (Race immigré) ចេញពីប្រទេសឥណ្ឌាហើយ
បានលុកលុយដណ្តើមយកទឹកដីរបស់ជនជាតិដើមមួយ (Race Autochtone) គឺជនជាតិ
ក្នុងអំបូរម៉ាឡាយូប៉ូលីនេស៊ីយ៉េន (Race Malayopolynésienne) នេះឯង ។ ទស្សនៈនេះ
ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយលោក Hendrike Kerne ។ បន្ទាប់មកទៀត ក៏មានអ្នកស្រាវជ្រាវ
ខ្លះយល់ស្របតាមដូចជាលោកAdhémard Leciére និងលោក Pierre Gourou ជាដើម។
លោក Pierre Gourou បានបញ្ជាក់ថាជនជាតិខ្មែរប្រហែលជាត្រូវពួក ទ្រាវិឌ ឬពួកអារ្យ
ច្រានចេញពីឥណ្ឌា ហើយដោយមានសេសសល់ក្រុមខ្លះដូចជាពួកមុណ្ឌ បានមកលុកលុយ
ប្រទេសភូមាប្រទេសសៀមនិងប្រទេសកម្ពុជា ។ លោកEtienne Aymonier ដែលយល់ថា
ក្រុម មន-ខ្មែរ មណ្ឌុមានតាំងពីដើមនៅជើងភ្នំទីបេត៍ ហើយក្រោយមកបានបំបែកជាពីរក្រុម
គឺ មន-ខ្មែរ ចូលមកតាំងនៅភូមិភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ឯមួយក្រុមទៀតគឺមណ្ឌុ ចូលទៅក្នុង
ប្រទេសឥណ្ឌារហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។
ខ-យោបល់ទី២
ទទួលស្គាល់ថា ជនជាតិខ្មែរជាជនជាតិមួយស្ថិតនៅក្នុងក្រុម មន-ខ្មែរ ហើយបានកើតឡើង
នៅភូមិភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍នេះ តាំងពីបុរាណមក ។ នេះគឺជាយោបល់របស់លោក Bernard
Philiffe Groslier បច្ចុប្បន្នជាអភិរក្សអង្គរ និងលោក Mace Talahot ជាដើម ។
លោកទាំងពីរនេះបានយល់ឃើញថា ក្នុងសម័យឌុណូ ប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏យូរលង់ណាស់មក
ហើយ មានមនុស្សជាច្រើនក្រុមបានធ្វើដំណើរពីខាងជើងចុះមកភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដូចពួក
អូស្ត្រាឡូអ៊ីដ (Autraloïdes)មេឡានេស៊ីយាង (Mélanésiens) ។ អំបូរមន-ខ្មែរបានកើត ឡើងដោយការកាត់ផ្សំរវាងពួកឥណ្ឌូនេស៊ីយាងនិងមេឡានេស៊ីយាង ហើយបានរស់នៅរាយ ប៉ាយលើទឹកដីដែលលាតសន្ធឹងពីឥណ្ឌូចិនជ្រោយម៉ាឡាយូ រហូតដល់ព្រំប្រទល់ប្រទេស
ឥណ្ឌា ។ គួរកត់សម្គាល់ថា យោបល់នៃក្រុមទាំងពីរនេះ មានលក្ខណៈស្របទៅនឹងទស្សនៈ
របស់ខ្មែរ ពីព្រោះបើយើងសំអាងទៅលើរឿងព្រេងខ្មែរ ដោយសារតែមាននាងនាគនៅស្រុក
ខ្មែរនេះឯង ទើប ព្រះថោងដែលគេថាមកពីស្រុកឥណ្ឌា បានជួបប្រភពគ្នាហើយបានគ្រប់
គ្រងស្រុកគោកធ្លកនេះឯង ។ បានសេចក្តីថា លុះត្រាតែមានជនជាតិខ្មែនៅលើកោះគោក
ធ្លកនេះដែរ ទើបឥណ្ឌាអាចផ្សាយអរិយធម៌របស់ខ្លួនបានខ្លះចូលស្រុកខ្មែរ ។
សេចក្តីក្នុងរឿងព្រេងនេះសរឲ្យឃើញថា ចំពោះខ្មែរយើង ជាតិខ្មែរមានប្រភពនៅស្រុកខ្មែរ
នេះឯង ។ ចំពោះបញ្ហាដើមកំណើតនៃជាតិសាសន៍ខ្មែរនេះ អ្នកប្រាជ្ញអន្តរជាតិបានបញ្ចេញ
សម្មតិកម្មច្រើនបែបយ៉ាងណាស់ ។ តែលោកបានស្របយោបល់គ្នាត្រង់ចំណុចដែលថា
ខ្មែរជាជនជាតិមួយស្ថិតនៅក្នុងអំបូរពិសេសមួយគឺអំបូរ មន-ខ្មែរ ឬខមនេះឯង។ថ្មីៗនេះ
លោក
បណ្ឌិត មីសែល ត្រាណេ លោកជាអ្នកស្រាវជ្រាវវប្បធម៌ខ្មែរ ស្នាដៃរបស់លោកសមស្រប
ជាមួយមតិទី២ គឺលោកបានបញ្ជាក់ថា ខ្មែរមានជីវិតលើទឹកដីខ្មែរតាំងពី ៦៨០.០០០ឆ្នាំមុន
គ.ស មកដល់ សតវត្សទី១ នៃគ.ស ។ សម័យនេះ ជាសម័យថ្មគ្រួសបំបែក ដែលមាន
អាយុ ៦៨០.០០០ ដល់ឆ្នាំ១២០.០០០ ឆ្នាំមុនគ.ស ។ យុគនេះអាចជាការចាប់ផ្តើមនៃ
អរិយធម៌ខ្មែរ ហើយការចងក្រងទំព័រប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជា ត្រូវស្ថិតនៅលើសម្ភារៈវប្បធម៌
កម្ពុជាដំបូងបង្អស់ ជាមូលដ្ឋាន។ វប្បធម៌ អរិយធម៌ខ្មែរ ដូចបានបញ្ជាក់ជូនខាងលើ
ក៏អាចបង្ហាញឲ្យអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវវិភាគបានពីប្រភពព្រះពុទ្ធសាសនា នៅកម្ពុជាដែរ ។
៣- ប្រភព និង កាលបរិច្ឆេទព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសកម្ពុជា
ដូចយើងបានបញ្ជាក់ខាងលើរួចមកហើយថា ព្រះពុទ្ធសាសនាមានដើមកំណើតនៅ
ប្រទសឥណ្ឌាហើយត្រូវផ្សព្វផ្សាយនៅលើបណ្តាប្រទេសនានានៅលើពិភពលោក
ជាពិសេសនៅលើបណ្តាប្រទេសមួយចំនួននៃភូមិភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍យើងនេះ ។
ប្រទេសកម្ពុជាយើង ព្រះពុទ្ធសាសនាបានចូលមកតាំងពីយូរអង្វែងណាស់មកហើយ
ហើយមានការរីកចំរើនយ៉ាងខ្លាំងក្លាព្រមទាំងជះឥទ្ធិពលយ៉ាងជ្រាលជ្រៅក្នុងក្រអៅបេះ
ដូងនៃចិត្តគំនិតទំនៀមទម្លាប់ ប្រពៃណីសិល្បៈវប្បធម៌នៃមនុស្សខ្មែរយើង ។
ចំពោះកាលបរិច្ឆេទនៃការចូលមកដល់ ឬវត្តមានព្រះពុទ្ធសាសនាកម្ពុជាជាបញ្ហាមួយ
ដែលអ្នកសិក្សាប្រវត្តិសាស្ត្រ ក៏ដូចជាអ្នកសិក្សាអក្សរសាស្រ្តនិងវប្បធម៌ទូទៅតែងតែ
ចោទសួរថា តើព្រះពុទ្ធសាសនាបានមកដល់ប្រទសកម្ពុជាតាំងពីពេលណា?
បញ្ហាបរិច្ឆេទនៃការចូលមកដល់នៃលទ្ធិពុទ្ធសាសនានេះ យើងគួរសិក្សាឲ្យបានដឹង
ច្បាស់ព្រោះបញ្ហានេះ វាបានឆ្លុះបញ្ចាំងទៅលើការរីកចំរើន របៀបរបបការរស់នៅ
និងនិន្នាការរបស់សង្គមខ្មែរយើងនៅគ្រប់ដំណាក់កាលប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ខ្លួនរយៈកាល
កន្លងមក ។ បញ្ហានេះ អ្នកសិក្សាជាច្រើនបានស្រាវជ្រាវឃើញកាលបរិច្ឆេទខុសៗគ្នាៈ
- មានអ្នកសិក្សាខ្លះបកស្រាយថា ព្រះពុទ្ធសាសនាបានចូលមកដល់ប្រទេសកម្ពុជា
យើងតាំងពីស.វទី៣ ឬទី២ មុនគ.ស ដោយសំអាងទៅលើប្រវត្តិសាស្រ្តនៃព្រះបាទធម្មា
សោកនៃប្រទេសឥណ្ឌា ដែលព្រះអង្គជាមហាពុទ្ធសាសនិកជនមួយរូប គោរពព្រះ
ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ បានឧបត្ថម្ភការបញ្ជូនសមណទូតពីរអង្គគឺសោណត្ថេរនិងឧត្តរត្ថេរ មកផ្សព្វផ្សាយព្រះពុទ្ធសាសនានៅលើដែនដីសុវណ្ណភូមិ ។ បញ្ជាក់ដោយសម្តេចព្រះ
មហាសុមេធាធិបតី ហួត តាត វិជិរប្បញ្ញោ ព្រះសង្ឃនាយកគណៈមហានិកាយ ក្នុងស្នា
ព្រះហស្តរបស់ព្រះអង្គស្តីពី « ព្រះពុទ្ធសាសនានៅកម្ពុជាសង្ខេប » បោះពុម្ពលើកទី២
នៅគ.ស. ១៩៧០ ទំព័រទី ១ ថា «ព្រះពុទ្ធសាសនាផ្សាយចូលមកកម្ពុជាជាមុនដំបូង
តាមគម្ពីរពុទ្ធសាសនាសាមន្តបាសាទិកាអដ្ឋកថា វិន័យបិដកជាភាសាបាលីបានប្រាប់
ពត៌មានថា កាលក្រោយដែលធ្វើតតិយ-សង្គាយនារួចហើយនៅក្នុងជម្ពូទ្វីប គឺក្នុង
ប្រទេសឥណ្ឌាក្នុងព.ស.ទី៣ ព្រះមហាថេរមួយព្រះអង្គ នាមព្រះមោគ្គលិបុត្តតិស្សៈបាន
ចាត់ចែងបញ្ជូនព្រះថេរៈពីរអង្គ គឺព្រះសោណត្ថេរនិងព្រះឧត្តរត្ថេរចេញពីជម្ពូទ្វីប
(ឥណ្ឌា) មកផ្សាយព្រះពុទ្ធសាសនា នៅសុវណ្ណភូមិ ក្នុងព្រះរាជូបត្ថម្ភនៃព្រះមហាក្សត្រ
នាមធម្មាសោក» ។ អ្នកសិក្សាខ្លះទៀត បានរកឃើញព្រះពុទ្ធសាសនាចូលមកដល់
ប្រទសខ្មែរយើងនៅស.វ.ទី២ នៃគ.ស.ទៅវិញ ។ បញ្ហានេះ អ្នកស្រីត្រឹង ងា បាន
សរសេរនៅក្នុងស្នាដៃអរិយធម៌ខ្មែរ បោះពុម្ពនៅឆ្នាំ១៩៧៣ ទំព័រ៨០ ថា « តាមសិលា
ចារឹកវ៉ូកាញ់ (នៅវៀតណាមខាងត្បូង) ទំនងជាព្រះពុទ្ធសាសនាចូលមកប្រតិស្ថានក្នុង
ស្រុកខ្មែរ នៅស.វ.ទី២ នៃគ.ស. ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទស្រីមារៈ ឬ ហ្វានចេម៉ាន់ ។
ទស្សនៈបែបនេះគេបានពន្យល់ថាព្រះពុទ្ធសាសនាមានកំណើតក្រោយព្រហ្មញ្ញ
សាសនា ប្រហែលនឹងអាចចូលមកដល់ប្រទេសកម្ពុជាក្រោយការចូលមកដល់នៃលទ្ធិ
ព្រាហ្មណ៍សាសនា ។
- មានអ្នកខ្លះឲ្យយោបល់ថា ព្រះពុទ្ធសាសនានិងព្រហ្មញ្ញសាសនាបានចូលមកដល់
ប្រទេសកម្ពុជាយើងក្នុងដំណាក់កាលប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ឬក៏មុនក្រោយបន្តិចបន្តួច
ប៉ុណ្ណោះ ។ គេបានពន្យល់ថា បញ្ហានេះគ្មានឯកសារណាមួយបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់
លាស់ទេ ព្រោះគេហាក់ដូចជាពុំទាន់មានជំនឿចំពោះទស្សនៈរបស់អ្នកសិក្សាឯទៀត
ដែលយល់ថាសាសនានេះ ឬសាសនានោះមកដល់មុននោះឡើយ ។ យោប់ស្តីពី
វត្តមាននៃការហូរចូលនៃលទ្ធិព្រះពុទ្ធសាសនា មានច្រើនដូចខាងលើដែលយើងពិបាក
នឹងកំណត់ឲ្យបានច្បាស់លាស់ណាស់ ។ ប៉ុន្តែ ពិនិត្យជារួម ទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយ
ក៏យោបល់មតិទាំងអស់នោះជាពន្លឺនៃការសិក្សារបស់យើង ។ យើងពិនិត្យឃើញថា
យោបល់ទាំងអស់ហាក់ដូចជាមានការឯកភាពគ្នាមួយនៅត្រង់ព្រះពុទ្ធសាសនាក៏ដូច
ជាព្រហ្មញ្ញសាសនា បានចូលមកដល់ប្រទេសកម្ពុជាយើង តាំងពីយូរយារណាស់មក
ហើយ ។ ផ្អែកលើទស្សនៈខាងលើ យើងជាអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវគួរតែត្រិះរិះពិចារណា
រកហេតុផលឲ្យមានលក្ខណៈច្បាស់លាស់ និងសមស្របដើម្បីកំណត់ពីបញ្ហានេះ ។
យើងគួរលើកយកពីប្រវត្តិសាស្រ្តនៃព្រះបាទធម្មាសោកដែលឲ្យពត៌មានថា «ព្រះពុទ្ធសាសនាបានផ្សព្វផ្សាយចូលមកដល់ដែនដីសុវណ្ណភូមិនៅស.វ.ទី៣ឬទី២ មុន
គ.ស.» យកមកត្រិះរិះពិចារណាដើម្បីកំណាត់កាលបរិច្ឆេទនៃការចូលមកដល់របស់
លទ្ធិពុទ្ធសាសនានៅកម្ពុជាយើង ។ បញ្ហាចោទនោះ គឺដែនសុវណ្ណភូមិជាដែនដីរបស់
ប្រទេសណា? ប្រទេសខ្មែរយើងឬជាប្រទេសណាទៀត? ដែនដីសុវណ្ណភូមិនេះ ត្រូវបាន
គេយល់ឃើញដោយឡែកៗ ហើយម្នាក់ៗសុទ្ធតែអះអាងថា ដែនដីសុវណ្ណភូមិ ជាដែនដី
របស់ខ្លួនម្នាក់ៗ ។ ឧទាហរណ៍ដូចជាខ្លះថាដែនដីនេះជារបស់ភូមា ខ្លះថាជាដែនដីឥណ្ឌូ
នេស៊ី ខ្លះថាម៉ាឡេស៊ី ខ្លះថាកម្ពុជា ខ្លះថាថៃ ខ្លះថាចាម ខ្លះថាវៀតណាម…។
យោបល់ដោយឡែកៗខាងលើរបស់ជនជាតិនីមួយៗ សុទ្ធតែមានការអះអាង ព្រមទាំង
ប្រកាន់យកនូវមហិច្ឆតាជាតិរបស់ខ្លួនជានិច្ច ។ មកដល់ត្រឹមនេះ យើងជាជនជាតិខ្មែរក៏ពុំទាន់
ហ៊ានអះអាងថាដែនដីសុវណ្ណភូមិជាដែនដីរបស់យើងឡើយ ។ តែយើងត្រូវចោទសួរបន្ត
ទៀតតើបណ្តាប្រទេសនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍នេះ ប្រទេសណាដែលបានទទួល និងគោរពព្រះ
ពុទ្ធសាសនាមានចំណាស់ជាងគេ? បើយើងពិនិត្យទៅលើប្រវត្តិសាស្ត្រ និងពិនិត្យលើការ
ជាក់ស្តែងឃើញថានៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍នេះ ប្រទេសដែលគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាមានចំណាស់
ជាងគេ គឺមានតែប្រទេសកម្ពុជាយើងនេះឯង។ ចំពោះបណ្តាប្រទេសដទៃទៀត ឃើញថា
មានប្រទេស មួយចំនួន គេគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាដូចយើងដែរ តែគេគោរពនោះស្ថិតនៅក្នុង
ដំណាក់កាលក្រោយយើង ។ ឧទាហរណ៍ ដូចជាករណីប្រទេសថៃ ចាប់ពី ស.វ.ទី ១ រហូត
មកដល់ដើម ស.វ.ទី ៩ ក្នុងពេលដែលប្រទេសយើងបានកសាងជាប្រទេសមានអធិបតេយ្យ
និងមានវប្បធម៌រឹងមាំរួចទៅហើយនោះ ប្រទេសនេះកំពុងស្ថិតនៅជាកុលសម្ព័ន្ធ ឬជាជនជាតិ
ភាគតិច ឬជាជនជាតិបញ្ញើក្អែក គ្មានឯកភាពនៅក្នុងខេត្តយូណាន់នៃប្រទេសចិន ពោលគឺ
មិនទាន់កើតជារដ្ឋនៅឡើយទេ។ លុះមកដល់ស.វ.ទី៩ ទើបជនជាតិនេះបានជ្រៀតចូលមក
ក្នុងឥណ្ឌូចិន តាមខ្សែទឹកនៃទន្លេមេណាម ធ្វើដំណើរពីជើងចុះមករកទិសត្បូង ដោយដណ្តើម
ទឹកដីពីជនជាតិខ្មែរយើងខ្លះពីជនជាតិ មនខ្លះ…រួចកសាងរដ្ឋឯករាជ្យរបស់ខ្លួនមួយនៅស.វ
ទី១៣។ ដូចនេះ ជនជាតិថៃពុំបានទទួលព្រះពុទ្ធសាសនាដោយផ្ទាល់ពីជនជាតិឥណ្ឌា
ដូចជាជនជាតិខ្មែរយើងទេ ។ ព្រះពុទ្ធសាសនានៅក្នុងប្រទេសថៃនាពេលសព្វថ្ងៃនេះ ត្រូវ
បាននាំបញ្ចូលពីប្រទេសកម្ពុជា ឬជាសាសនាដែលបានចាក់ឫសនៅលើទឹកដីនោះតាំងពីយូរ
ពោលគឺ តាំងពីទឹកដីនោះជាទឹកដីរបស់ខ្មែរមុនការចូលមកដល់នៃជនជាតិថៃម៉្លេះ ។ ចំពោះ
ជនជាតិវៀតណាម ក្នុងដំណាក់កាលពីស.វ.ទី១ ដល់ស.វ.ទី៩ ពុំទាន់រំដោះខ្លួនចេញពី
អាណានិគមចិននៅឡើយដែរ ។ លុះមកដល់ស.វ.ទី១០ ទើបជនជាតិនេះរំដោះខ្លួនចេញពី
អាណារួចកសាងប្រទេសរបស់ខ្លួន។ ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន ដែលជនជាតិវៀតណាម
គោរពនាពេលសព្វថ្ងៃនេះ ជាសាសនាដែលហូរចូលមកពីប្រទេសចិន តាំងពីនៅក្រោម
អាណានិគមចិនម៉្លេះ ។ ចំណែកប្រទេសដទៃទៀតដែលនៅក្នុងដំបន់នេះមានប្រទេសខ្លះ
គោរពតាមព្រះពុទ្ធសាសនាដែរ តែក្នុងដំណាក់កាលក្រោយ ឬគេពុំគោរពព្រះពុទ្ធសាសនា
តែម្តង ដោយគោរពសាសនាដទៃទៀត។ បើសរុបមកឃើញថា ប្រទេសកម្ពុជាយើងជា
ប្រទេសមួយមានអធិបតេយ្យចំណាស់ជាងគេ ហើយទទួល និងគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាមុត
មាំជាងគេ ដែលសក្តិសមជាដែនដីសុវណ្ណភូមិ ដែលទទួលការផ្សព្វផ្សាយព្រះពុទ្ធសាសនា
ដោយផ្ទាល់ពីសមណទូតពីរព្រះអង្គព្រះនាម សោណត្ថេរនិងឧត្តរត្ថេរ ក្រោមព្រះរាជូបត្ថម្ភនៃ
ព្រះបាទធម្មាសោក នាសតវត្សទី ៣ ឬទី ២ មុនគ.ស.នេះណាស់ ។
ដកស្រង់ពីអត្ថបទ ស្មារតីខ្មែរ និង ព្រះពុទ្ធសាសនា
របស់ បណ្ឌិត ខ្លួត ធីតា
នាយិការងនៃមហាវិទ្យាល័យទស្សនៈវិជ្ជា
(សកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទ ភ្នំពេញ ២)

ពុទ្ធសាសនានិងដែនសុវណ្ណភូមិ

១. កម្ពុជា
ក. ទីតាំង
ប្រទេសកម្ពុជាស្ថិតនៅទ្វីបអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ត្រង់ភាគខាងត្បូងនៃឧបទ្វីបឥណ្ឌូចិន ចន្លោះខ្សែ
ស្របទី១០និងទី ១៥ នៃរយៈទទឹងខាងជើង និងចន្លោះខ្សែបណ្តោយទី ១០២ និងទី១០៨
នៃរយៈបណ្តោយខាងកើត ។ ដូចនេះ ប្រទេសកម្ពុជានៅក្នុងតំបន់ត្រូពិក ត្រង់អឌ្ឍគោល
ខាងជើងដែលជាតំបន់មានជីជាតិហើយមាន អំ ណោយផលដល់ការលូតលាស់នៃរុក្ខជាតិ
និងដំណាំផ្សេងៗគ្រប់ប្រភេទ។ កម្ពុជាមានរាងជាពហុកោណស្ទើរស្មើជ្រុង មានព្រំប្រទល់
ខាងជើងជាប់ប្រទេសថៃហើយមួយភាគធំជាប់នឹងប្រទេសឡាវខាងកើតនិងខាងត្បូង
មួយភាគជាប់នឹងប្រទេសវៀតណាមខាងត្បូង មួយភាគទៀតជាប់នឹងឈូងសមុទ្រថៃ
ខាងលិចជាប់នឹងឈូងសមុទ្រថៃ ហើយមួយភាគទៀតជាប់នឹងប្រទេសថៃ ។
ខ. ផ្ទៃដី
ប្រទេសកម្ពុជាមានផ្ទៃក្រឡា ១៨១.០៣៥ គីឡូម៉ែត្រការេ ។
គ. ប្រជាជន
ចំនួនប្រជាជននៅកម្ពុជា តាមអ្នកប្រាជ្ញខាងជាតិពន្ធុវិទ្យាបានសន្និដ្ឋានថា ពួក អូស្ត្រាលីអ៊ីដ
និងពួកមេឡានេស៊ី សម្បុរខ្មៅ បានមកនៅឥណ្ឌូចិនតាំងពីច្រើនស.វ. មុនគ.ស ម៉្លេះ ។
បន្ទាប់មក មានពួកឥណ្ឌូនេស៊ី ជាជនជាតិស្បែកលឿងចូលមកនៅលាយឡំនឹងប្រជាជន
ចាស់ បង្កបង្កើតឡើងជាជនជាតិសាសន៍មន-ខ្មែរ។ ក្រោយមក មានពួកឥណ្ឌាជាអ្នកជំនួញ
ជាអ្នកភៀសខ្លួនពីសង្គ្រាមនិងជាអ្នកផ្សាយសាសនា បានមករស់នៅលាយឡំជាមួយម្ចាស់
ស្រុកដើម បង្កបង្កើតបានជាអរិយធម៌មួយ ។ តែពួកកុលសម្ព័ន្ធខ្លះ ពុំព្រមទទួលយកនូវបញ្ហា
ទាំងនេះ ។ ក្រោយមកទៀតមានជាតិសាសន៍ផ្សេងៗបានមករស់នៅជាបន្តបន្ទាប់ ដូចជា
ជាតិជ្វា ព្រាហ្មណ៍ (ស.វ.ទី៨) ជាតិចិន (ស.វ.ទី ១៣) រៀតណាម ឡាវ ចាម ភូមា ជាដើម។ ហេតុនេះបានជាគេឃើញមានមនុស្សផ្សេងៗគ្នាជាច្រើន រស់នៅលើទឹកដីកម្ពុជា។
ស្ថិតិប្រជាជនកម្ពុជាក្នុងឆ្នាំ ១៩៦២ មានចំនួន៩.៧២៨.៧៧១ នាក់ ក្នុងពេលនោះមានជន
ជាតិខ្មែរប្រហែលជា ៥ ភាគ ៦។
ឃ. ជនជាតិផ្សេង ក្រៅពីជនជាតិខ្មែរមាន
-ពួកកុលសម្ព័ន្ធ មានច្រើនក្រុម ដូចជាពួកព័រ ស្អូច សំរ៉ែ កួយ ស្ទៀង ព្នង ។ ពួកគេរស់នៅ
ដាច់ស្រយាលពីគេ, ប្រកបអាជីវកម្មប្រមាញ់ នេសាទ និងកសិកម្មនៅព្រៃដុត ។
-ពួកចំណូលស្រុក ឬខ្មែរចូលជាតិ ជាប្រជាជនដែលមករស់នៅក្នុងប្រទេសកម្ពុជាជាយូរយារ
ណាស់មកហើយ មានសិទ្ធិ និងកាតព្វកិច្ចដូចខ្មែរដែរ ។ ជនជាតិទាំងនេះមានចាម ជ្វា ឡាវ
វៀតណាម និងភូមា…។
២. តើខ្មែរជានរណា?
ជាយូរយារណាស់មកហើយ អ្នកធ្វើការសិក្សាស្រាវជ្រាវខ្មែរ បានខិតខំដោះស្រាយបញ្ហា
កំណើតខ្មែរនេះ ។ ពួកគេបានបញ្ចេញយោបល់ប្លែកៗគ្នា ហើយជួនកាលផ្ទុយស្រឡះ
តែម្តង ។ ប៉ុន្តែយោបល់ទាំងនោះអាចចែកជាពីរក្រុមគឺៈ
ក- យោបល់ទី១
ពួកគេទទួលថាជាតិខ្មែរ ជាជាតិប្រវេសន៍ (Race immigré) ចេញពីប្រទេសឥណ្ឌាហើយ
បានលុកលុយដណ្តើមយកទឹកដីរបស់ជនជាតិដើមមួយ (Race Autochtone) គឺជនជាតិ
ក្នុងអំបូរម៉ាឡាយូប៉ូលីនេស៊ីយ៉េន (Race Malayopolynésienne) នេះឯង ។ ទស្សនៈនេះ
ត្រូវបានបង្កើតឡើងដោយលោក Hendrike Kerne ។ បន្ទាប់មកទៀត ក៏មានអ្នកស្រាវជ្រាវ
ខ្លះយល់ស្របតាមដូចជាលោកAdhémard Leciére និងលោក Pierre Gourou ជាដើម។
លោក Pierre Gourou បានបញ្ជាក់ថាជនជាតិខ្មែរប្រហែលជាត្រូវពួក ទ្រាវិឌ ឬពួកអារ្យ
ច្រានចេញពីឥណ្ឌា ហើយដោយមានសេសសល់ក្រុមខ្លះដូចជាពួកមុណ្ឌ បានមកលុកលុយ
ប្រទេសភូមាប្រទេសសៀមនិងប្រទេសកម្ពុជា ។ លោកEtienne Aymonier ដែលយល់ថា
ក្រុម មន-ខ្មែរ មណ្ឌុមានតាំងពីដើមនៅជើងភ្នំទីបេត៍ ហើយក្រោយមកបានបំបែកជាពីរក្រុម
គឺ មន-ខ្មែរ ចូលមកតាំងនៅភូមិភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍ ឯមួយក្រុមទៀតគឺមណ្ឌុ ចូលទៅក្នុង
ប្រទេសឥណ្ឌារហូតដល់សព្វថ្ងៃនេះ ។
ខ-យោបល់ទី២
ទទួលស្គាល់ថា ជនជាតិខ្មែរជាជនជាតិមួយស្ថិតនៅក្នុងក្រុម មន-ខ្មែរ ហើយបានកើតឡើង
នៅភូមិភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍នេះ តាំងពីបុរាណមក ។ នេះគឺជាយោបល់របស់លោក Bernard
Philiffe Groslier បច្ចុប្បន្នជាអភិរក្សអង្គរ និងលោក Mace Talahot ជាដើម ។
លោកទាំងពីរនេះបានយល់ឃើញថា ក្នុងសម័យឌុណូ ប្រវត្តិសាស្ត្រដ៏យូរលង់ណាស់មក
ហើយ មានមនុស្សជាច្រើនក្រុមបានធ្វើដំណើរពីខាងជើងចុះមកភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍ដូចពួក
អូស្ត្រាឡូអ៊ីដ (Autraloïdes)មេឡានេស៊ីយាង (Mélanésiens) ។ អំបូរមន-ខ្មែរបានកើត ឡើងដោយការកាត់ផ្សំរវាងពួកឥណ្ឌូនេស៊ីយាងនិងមេឡានេស៊ីយាង ហើយបានរស់នៅរាយ ប៉ាយលើទឹកដីដែលលាតសន្ធឹងពីឥណ្ឌូចិនជ្រោយម៉ាឡាយូ រហូតដល់ព្រំប្រទល់ប្រទេស
ឥណ្ឌា ។ គួរកត់សម្គាល់ថា យោបល់នៃក្រុមទាំងពីរនេះ មានលក្ខណៈស្របទៅនឹងទស្សនៈ
របស់ខ្មែរ ពីព្រោះបើយើងសំអាងទៅលើរឿងព្រេងខ្មែរ ដោយសារតែមាននាងនាគនៅស្រុក
ខ្មែរនេះឯង ទើប ព្រះថោងដែលគេថាមកពីស្រុកឥណ្ឌា បានជួបប្រភពគ្នាហើយបានគ្រប់
គ្រងស្រុកគោកធ្លកនេះឯង ។ បានសេចក្តីថា លុះត្រាតែមានជនជាតិខ្មែនៅលើកោះគោក
ធ្លកនេះដែរ ទើបឥណ្ឌាអាចផ្សាយអរិយធម៌របស់ខ្លួនបានខ្លះចូលស្រុកខ្មែរ ។
សេចក្តីក្នុងរឿងព្រេងនេះសរឲ្យឃើញថា ចំពោះខ្មែរយើង ជាតិខ្មែរមានប្រភពនៅស្រុកខ្មែរ
នេះឯង ។ ចំពោះបញ្ហាដើមកំណើតនៃជាតិសាសន៍ខ្មែរនេះ អ្នកប្រាជ្ញអន្តរជាតិបានបញ្ចេញ
សម្មតិកម្មច្រើនបែបយ៉ាងណាស់ ។ តែលោកបានស្របយោបល់គ្នាត្រង់ចំណុចដែលថា
ខ្មែរជាជនជាតិមួយស្ថិតនៅក្នុងអំបូរពិសេសមួយគឺអំបូរ មន-ខ្មែរ ឬខមនេះឯង។ថ្មីៗនេះ
លោក
បណ្ឌិត មីសែល ត្រាណេ លោកជាអ្នកស្រាវជ្រាវវប្បធម៌ខ្មែរ ស្នាដៃរបស់លោកសមស្រប
ជាមួយមតិទី២ គឺលោកបានបញ្ជាក់ថា ខ្មែរមានជីវិតលើទឹកដីខ្មែរតាំងពី ៦៨០.០០០ឆ្នាំមុន
គ.ស មកដល់ សតវត្សទី១ នៃគ.ស ។ សម័យនេះ ជាសម័យថ្មគ្រួសបំបែក ដែលមាន
អាយុ ៦៨០.០០០ ដល់ឆ្នាំ១២០.០០០ ឆ្នាំមុនគ.ស ។ យុគនេះអាចជាការចាប់ផ្តើមនៃ
អរិយធម៌ខ្មែរ ហើយការចងក្រងទំព័រប្រវត្តិសាស្រ្តកម្ពុជា ត្រូវស្ថិតនៅលើសម្ភារៈវប្បធម៌
កម្ពុជាដំបូងបង្អស់ ជាមូលដ្ឋាន។ វប្បធម៌ អរិយធម៌ខ្មែរ ដូចបានបញ្ជាក់ជូនខាងលើ
ក៏អាចបង្ហាញឲ្យអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវវិភាគបានពីប្រភពព្រះពុទ្ធសាសនា នៅកម្ពុជាដែរ ។
៣- ប្រភព និង កាលបរិច្ឆេទព្រះពុទ្ធសាសនានៅប្រទេសកម្ពុជា
ដូចយើងបានបញ្ជាក់ខាងលើរួចមកហើយថា ព្រះពុទ្ធសាសនាមានដើមកំណើតនៅ
ប្រទសឥណ្ឌាហើយត្រូវផ្សព្វផ្សាយនៅលើបណ្តាប្រទេសនានានៅលើពិភពលោក
ជាពិសេសនៅលើបណ្តាប្រទេសមួយចំនួននៃភូមិភាគអាស៊ីអាគ្នេយ៍យើងនេះ ។
ប្រទេសកម្ពុជាយើង ព្រះពុទ្ធសាសនាបានចូលមកតាំងពីយូរអង្វែងណាស់មកហើយ
ហើយមានការរីកចំរើនយ៉ាងខ្លាំងក្លាព្រមទាំងជះឥទ្ធិពលយ៉ាងជ្រាលជ្រៅក្នុងក្រអៅបេះ
ដូងនៃចិត្តគំនិតទំនៀមទម្លាប់ ប្រពៃណីសិល្បៈវប្បធម៌នៃមនុស្សខ្មែរយើង ។
ចំពោះកាលបរិច្ឆេទនៃការចូលមកដល់ ឬវត្តមានព្រះពុទ្ធសាសនាកម្ពុជាជាបញ្ហាមួយ
ដែលអ្នកសិក្សាប្រវត្តិសាស្ត្រ ក៏ដូចជាអ្នកសិក្សាអក្សរសាស្រ្តនិងវប្បធម៌ទូទៅតែងតែ
ចោទសួរថា តើព្រះពុទ្ធសាសនាបានមកដល់ប្រទសកម្ពុជាតាំងពីពេលណា?
បញ្ហាបរិច្ឆេទនៃការចូលមកដល់នៃលទ្ធិពុទ្ធសាសនានេះ យើងគួរសិក្សាឲ្យបានដឹង
ច្បាស់ព្រោះបញ្ហានេះ វាបានឆ្លុះបញ្ចាំងទៅលើការរីកចំរើន របៀបរបបការរស់នៅ
និងនិន្នាការរបស់សង្គមខ្មែរយើងនៅគ្រប់ដំណាក់កាលប្រវត្តិសាស្រ្តរបស់ខ្លួនរយៈកាល
កន្លងមក ។ បញ្ហានេះ អ្នកសិក្សាជាច្រើនបានស្រាវជ្រាវឃើញកាលបរិច្ឆេទខុសៗគ្នាៈ
- មានអ្នកសិក្សាខ្លះបកស្រាយថា ព្រះពុទ្ធសាសនាបានចូលមកដល់ប្រទេសកម្ពុជា
យើងតាំងពីស.វទី៣ ឬទី២ មុនគ.ស ដោយសំអាងទៅលើប្រវត្តិសាស្រ្តនៃព្រះបាទធម្មា
សោកនៃប្រទេសឥណ្ឌា ដែលព្រះអង្គជាមហាពុទ្ធសាសនិកជនមួយរូប គោរពព្រះ
ពុទ្ធសាសនាថេរវាទ បានឧបត្ថម្ភការបញ្ជូនសមណទូតពីរអង្គគឺសោណត្ថេរនិងឧត្តរត្ថេរ មកផ្សព្វផ្សាយព្រះពុទ្ធសាសនានៅលើដែនដីសុវណ្ណភូមិ ។ បញ្ជាក់ដោយសម្តេចព្រះ
មហាសុមេធាធិបតី ហួត តាត វិជិរប្បញ្ញោ ព្រះសង្ឃនាយកគណៈមហានិកាយ ក្នុងស្នា
ព្រះហស្តរបស់ព្រះអង្គស្តីពី « ព្រះពុទ្ធសាសនានៅកម្ពុជាសង្ខេប » បោះពុម្ពលើកទី២
នៅគ.ស. ១៩៧០ ទំព័រទី ១ ថា «ព្រះពុទ្ធសាសនាផ្សាយចូលមកកម្ពុជាជាមុនដំបូង
តាមគម្ពីរពុទ្ធសាសនាសាមន្តបាសាទិកាអដ្ឋកថា វិន័យបិដកជាភាសាបាលីបានប្រាប់
ពត៌មានថា កាលក្រោយដែលធ្វើតតិយ-សង្គាយនារួចហើយនៅក្នុងជម្ពូទ្វីប គឺក្នុង
ប្រទេសឥណ្ឌាក្នុងព.ស.ទី៣ ព្រះមហាថេរមួយព្រះអង្គ នាមព្រះមោគ្គលិបុត្តតិស្សៈបាន
ចាត់ចែងបញ្ជូនព្រះថេរៈពីរអង្គ គឺព្រះសោណត្ថេរនិងព្រះឧត្តរត្ថេរចេញពីជម្ពូទ្វីប
(ឥណ្ឌា) មកផ្សាយព្រះពុទ្ធសាសនា នៅសុវណ្ណភូមិ ក្នុងព្រះរាជូបត្ថម្ភនៃព្រះមហាក្សត្រ
នាមធម្មាសោក» ។ អ្នកសិក្សាខ្លះទៀត បានរកឃើញព្រះពុទ្ធសាសនាចូលមកដល់
ប្រទសខ្មែរយើងនៅស.វ.ទី២ នៃគ.ស.ទៅវិញ ។ បញ្ហានេះ អ្នកស្រីត្រឹង ងា បាន
សរសេរនៅក្នុងស្នាដៃអរិយធម៌ខ្មែរ បោះពុម្ពនៅឆ្នាំ១៩៧៣ ទំព័រ៨០ ថា « តាមសិលា
ចារឹកវ៉ូកាញ់ (នៅវៀតណាមខាងត្បូង) ទំនងជាព្រះពុទ្ធសាសនាចូលមកប្រតិស្ថានក្នុង
ស្រុកខ្មែរ នៅស.វ.ទី២ នៃគ.ស. ក្នុងរជ្ជកាលព្រះបាទស្រីមារៈ ឬ ហ្វានចេម៉ាន់ ។
ទស្សនៈបែបនេះគេបានពន្យល់ថាព្រះពុទ្ធសាសនាមានកំណើតក្រោយព្រហ្មញ្ញ
សាសនា ប្រហែលនឹងអាចចូលមកដល់ប្រទេសកម្ពុជាក្រោយការចូលមកដល់នៃលទ្ធិ
ព្រាហ្មណ៍សាសនា ។
- មានអ្នកខ្លះឲ្យយោបល់ថា ព្រះពុទ្ធសាសនានិងព្រហ្មញ្ញសាសនាបានចូលមកដល់
ប្រទេសកម្ពុជាយើងក្នុងដំណាក់កាលប្រហាក់ប្រហែលគ្នា ឬក៏មុនក្រោយបន្តិចបន្តួច
ប៉ុណ្ណោះ ។ គេបានពន្យល់ថា បញ្ហានេះគ្មានឯកសារណាមួយបញ្ជាក់ឲ្យបានច្បាស់
លាស់ទេ ព្រោះគេហាក់ដូចជាពុំទាន់មានជំនឿចំពោះទស្សនៈរបស់អ្នកសិក្សាឯទៀត
ដែលយល់ថាសាសនានេះ ឬសាសនានោះមកដល់មុននោះឡើយ ។ យោប់ស្តីពី
វត្តមាននៃការហូរចូលនៃលទ្ធិព្រះពុទ្ធសាសនា មានច្រើនដូចខាងលើដែលយើងពិបាក
នឹងកំណត់ឲ្យបានច្បាស់លាស់ណាស់ ។ ប៉ុន្តែ ពិនិត្យជារួម ទោះបីយ៉ាងណាក៏ដោយ
ក៏យោបល់មតិទាំងអស់នោះជាពន្លឺនៃការសិក្សារបស់យើង ។ យើងពិនិត្យឃើញថា
យោបល់ទាំងអស់ហាក់ដូចជាមានការឯកភាពគ្នាមួយនៅត្រង់ព្រះពុទ្ធសាសនាក៏ដូច
ជាព្រហ្មញ្ញសាសនា បានចូលមកដល់ប្រទេសកម្ពុជាយើង តាំងពីយូរយារណាស់មក
ហើយ ។ ផ្អែកលើទស្សនៈខាងលើ យើងជាអ្នកសិក្សាស្រាវជ្រាវគួរតែត្រិះរិះពិចារណា
រកហេតុផលឲ្យមានលក្ខណៈច្បាស់លាស់ និងសមស្របដើម្បីកំណត់ពីបញ្ហានេះ ។
យើងគួរលើកយកពីប្រវត្តិសាស្រ្តនៃព្រះបាទធម្មាសោកដែលឲ្យពត៌មានថា «ព្រះពុទ្ធសាសនាបានផ្សព្វផ្សាយចូលមកដល់ដែនដីសុវណ្ណភូមិនៅស.វ.ទី៣ឬទី២ មុន
គ.ស.» យកមកត្រិះរិះពិចារណាដើម្បីកំណាត់កាលបរិច្ឆេទនៃការចូលមកដល់របស់
លទ្ធិពុទ្ធសាសនានៅកម្ពុជាយើង ។ បញ្ហាចោទនោះ គឺដែនសុវណ្ណភូមិជាដែនដីរបស់
ប្រទេសណា? ប្រទេសខ្មែរយើងឬជាប្រទេសណាទៀត? ដែនដីសុវណ្ណភូមិនេះ ត្រូវបាន
គេយល់ឃើញដោយឡែកៗ ហើយម្នាក់ៗសុទ្ធតែអះអាងថា ដែនដីសុវណ្ណភូមិ ជាដែនដី
របស់ខ្លួនម្នាក់ៗ ។ ឧទាហរណ៍ដូចជាខ្លះថាដែនដីនេះជារបស់ភូមា ខ្លះថាជាដែនដីឥណ្ឌូ
នេស៊ី ខ្លះថាម៉ាឡេស៊ី ខ្លះថាកម្ពុជា ខ្លះថាថៃ ខ្លះថាចាម ខ្លះថាវៀតណាម…។
យោបល់ដោយឡែកៗខាងលើរបស់ជនជាតិនីមួយៗ សុទ្ធតែមានការអះអាង ព្រមទាំង
ប្រកាន់យកនូវមហិច្ឆតាជាតិរបស់ខ្លួនជានិច្ច ។ មកដល់ត្រឹមនេះ យើងជាជនជាតិខ្មែរក៏ពុំទាន់
ហ៊ានអះអាងថាដែនដីសុវណ្ណភូមិជាដែនដីរបស់យើងឡើយ ។ តែយើងត្រូវចោទសួរបន្ត
ទៀតតើបណ្តាប្រទេសនៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍នេះ ប្រទេសណាដែលបានទទួល និងគោរពព្រះ
ពុទ្ធសាសនាមានចំណាស់ជាងគេ? បើយើងពិនិត្យទៅលើប្រវត្តិសាស្ត្រ និងពិនិត្យលើការ
ជាក់ស្តែងឃើញថានៅអាស៊ីអាគ្នេយ៍នេះ ប្រទេសដែលគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាមានចំណាស់
ជាងគេ គឺមានតែប្រទេសកម្ពុជាយើងនេះឯង។ ចំពោះបណ្តាប្រទេសដទៃទៀត ឃើញថា
មានប្រទេស មួយចំនួន គេគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាដូចយើងដែរ តែគេគោរពនោះស្ថិតនៅក្នុង
ដំណាក់កាលក្រោយយើង ។ ឧទាហរណ៍ ដូចជាករណីប្រទេសថៃ ចាប់ពី ស.វ.ទី ១ រហូត
មកដល់ដើម ស.វ.ទី ៩ ក្នុងពេលដែលប្រទេសយើងបានកសាងជាប្រទេសមានអធិបតេយ្យ
និងមានវប្បធម៌រឹងមាំរួចទៅហើយនោះ ប្រទេសនេះកំពុងស្ថិតនៅជាកុលសម្ព័ន្ធ ឬជាជនជាតិ
ភាគតិច ឬជាជនជាតិបញ្ញើក្អែក គ្មានឯកភាពនៅក្នុងខេត្តយូណាន់នៃប្រទេសចិន ពោលគឺ
មិនទាន់កើតជារដ្ឋនៅឡើយទេ។ លុះមកដល់ស.វ.ទី៩ ទើបជនជាតិនេះបានជ្រៀតចូលមក
ក្នុងឥណ្ឌូចិន តាមខ្សែទឹកនៃទន្លេមេណាម ធ្វើដំណើរពីជើងចុះមករកទិសត្បូង ដោយដណ្តើម
ទឹកដីពីជនជាតិខ្មែរយើងខ្លះពីជនជាតិ មនខ្លះ…រួចកសាងរដ្ឋឯករាជ្យរបស់ខ្លួនមួយនៅស.វ
ទី១៣។ ដូចនេះ ជនជាតិថៃពុំបានទទួលព្រះពុទ្ធសាសនាដោយផ្ទាល់ពីជនជាតិឥណ្ឌា
ដូចជាជនជាតិខ្មែរយើងទេ ។ ព្រះពុទ្ធសាសនានៅក្នុងប្រទេសថៃនាពេលសព្វថ្ងៃនេះ ត្រូវ
បាននាំបញ្ចូលពីប្រទេសកម្ពុជា ឬជាសាសនាដែលបានចាក់ឫសនៅលើទឹកដីនោះតាំងពីយូរ
ពោលគឺ តាំងពីទឹកដីនោះជាទឹកដីរបស់ខ្មែរមុនការចូលមកដល់នៃជនជាតិថៃម៉្លេះ ។ ចំពោះ
ជនជាតិវៀតណាម ក្នុងដំណាក់កាលពីស.វ.ទី១ ដល់ស.វ.ទី៩ ពុំទាន់រំដោះខ្លួនចេញពី
អាណានិគមចិននៅឡើយដែរ ។ លុះមកដល់ស.វ.ទី១០ ទើបជនជាតិនេះរំដោះខ្លួនចេញពី
អាណារួចកសាងប្រទេសរបស់ខ្លួន។ ព្រះពុទ្ធសាសនាមហាយាន ដែលជនជាតិវៀតណាម
គោរពនាពេលសព្វថ្ងៃនេះ ជាសាសនាដែលហូរចូលមកពីប្រទេសចិន តាំងពីនៅក្រោម
អាណានិគមចិនម៉្លេះ ។ ចំណែកប្រទេសដទៃទៀតដែលនៅក្នុងដំបន់នេះមានប្រទេសខ្លះ
គោរពតាមព្រះពុទ្ធសាសនាដែរ តែក្នុងដំណាក់កាលក្រោយ ឬគេពុំគោរពព្រះពុទ្ធសាសនា
តែម្តង ដោយគោរពសាសនាដទៃទៀត។ បើសរុបមកឃើញថា ប្រទេសកម្ពុជាយើងជា
ប្រទេសមួយមានអធិបតេយ្យចំណាស់ជាងគេ ហើយទទួល និងគោរពព្រះពុទ្ធសាសនាមុត
មាំជាងគេ ដែលសក្តិសមជាដែនដីសុវណ្ណភូមិ ដែលទទួលការផ្សព្វផ្សាយព្រះពុទ្ធសាសនា
ដោយផ្ទាល់ពីសមណទូតពីរព្រះអង្គព្រះនាម សោណត្ថេរនិងឧត្តរត្ថេរ ក្រោមព្រះរាជូបត្ថម្ភនៃ
ព្រះបាទធម្មាសោក នាសតវត្សទី ៣ ឬទី ២ មុនគ.ស.នេះណាស់ ។
ដកស្រង់ពីអត្ថបទ ស្មារតីខ្មែរ និង ព្រះពុទ្ធសាសនា
របស់ បណ្ឌិត ខ្លួត ធីតា
នាយិការងនៃមហាវិទ្យាល័យទស្សនៈវិជ្ជា
(សកលវិទ្យាល័យភូមិន្ទ ភ្នំពេញ ២)

រូបថតដំណើរទស្សនកិច្ចរបស់ព្រះសង្ឃខ្មែរ

ប្រវត្ដិក្រុមភ្លេងពិណពាទ្យ

ក្រុម​ភ្លេងពិណពាទ្យ គឺជា​ក្រុម​ភ្លេងបុរាណ​ខ្មែរ​យើង ដែល​និយម​ប្រគំ​នៅក្នុង​ពិធីបុណ្យផ្សេងៗ ដែលភាគ ច្រើន​ប្រជាជន​ខ្មែរ​យើង តែងតែ​ហៅ​ភ័ន្តច្រឡំ​ថាភ្លេង​សៀម។បើតាម​សៀវភៅ​ជំនុំ​ទំនៀមទម្លាប់​ភ្លេងខ្មែរ បាន​បង្ហាញថា ភ្លេងពិណពាទ្យ គឺជា​ភ្លេង​របស់​ខ្មែរ​សុទ្ធ មាន​ដើមកំណើត​មកពី​ប្រទេស​ឥណ្ឌា “ តាម​ការដែល​ពោលបែបនេះ ក៏​គួរឱ្យ​ជឿ​បានដែរ ព្រោះ​អរិយធម៌​ខ្មែរ​ខ្លះ ត្រូវ​បានទទួល​លំនាំ​អំពី​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​នេះ។ ថ្វីបើ​ប្រទេស​ខ្មែរ យើង​មាន​អរិយធម៌​មួយបែប​របស់ខ្លួន​ហើយក៏​ដោយ។ មុននឹង​ទទួល​អរិយធម៌​ខ្លះ​ពី​ប្រទេស​ឥណ្ឌា តាម​ការសរសេរ​ទុក​របស់លោក ឧក​ញ្ញា ឈឹមក្រ​សេម លោក​បាន​បង្ហាញថា គ្រឿង​តូ​តន្ត្រី​របស់​ខ្មែរ​យើង ដែល​លេង សព្វថ្ងៃនេះ បាន​បែក​មកពី​ប្រទេស​ឥណ្ឌា តាំងពី​សម័យ​ព្រេងនាយ លុះ​មកដល់​សម័យ​ក្រោយ វិជ្ជា​តូរ្យតន្ត្រី និង បែប​គ្រឿង​តូរ្យតន្ត្រី​របស់​ខ្មែរ បាន​ផ្សព្វផ្សាយ​ចេញទៅ​ប្រទេស​សៀម ក្នុងសម័យ​ក្រុង​អយុធ្យា (គឺ​រវាង ព.ស ១៨៩៣ មកដល់ ២៣០០) ។ លោក​បាន​សរសេរ​ដូច្នេះ​ដែរ​ថា “ ការ​ពោល​បែបនេះ សូម្បីតែ​សៀម​ខ្លួនឯង​ក៏ ទទួល ស្គាល់​ដូច្នេះ​ដែរ​ថា “ គឺមាន​សំអាង​នៅក្នុង​សៀវភៅ​តំណាង​គ្រឿង​មហោរី​ប៉ី​ពាទ្យ “ របស់​សៀម ” ។ លោក​ក៏បាន សរសេរ​បន្តទៀតថា ក្នុង​តម្រា​នាដ​សាស្ត្រ​របស់​ឥណ្ឌា​មួយ​និយាយថា ភ្លេង​ពិ​ពាទ្យ​ក្នុងសម័យ​ដើម គឺមាន​ច្រើន តែ​បួន​គ្រឿង​ទេ គឺ“ ខ្លុយ . ពិណ . សម្ភោររនិង​ឈឹង ។
ចំនួន​គ្រឿង​នេះ សម​តាម​ពាក្យ​ក្នុង​តម្រា​នាដ​សាស្ត្រ​ថា សម័យមួយ ព្រះ​ឥសូរ​ទ្រង់​គង់​កណ្ដាល​ទេវ​សភាព ដែល​ឋិត​នៅ​កំពូលភ្នំ​កៃលាស មានបំណង​នឹង​សម្ដែង​វិធី​រាំ ឱ្យ​ជា​បែប​ច្បាប់​សម្រាប់​លោកទើប​ស្ដេច​ត្រាស់បង្គាប់ ឱ្យ​ព្រះ​នាង​ឧមា​ទេវី គង់​សុវណ្ណ​ប​ង​ង្គ ឱ្យ​នាង​សរ​សូ​តៅ ជា​ទេពី​ព្រះព្រហ្ម​ដេញ​ពិណ​ឱ្យ​ព្រះ​ឥ​ន្ធ​ផ្ដុំ​ខ្លុយ ឱ្យ​ព្រះព្រហ្ម​គោះ ឈឹង ឱ្យ​ព្រះ​ម៉ែ​ល​ក្ម្សី​ ជាទី​ពី​ព្រះ​នារាយណ៍​ច្រៀង ឱ្យ​ព្រះ​នារាយណ៍​វាយ​ថូនឯ​ព្រះ​ឥសូរ​ព្រះអង្គឯង​ទ្រង់​រាំ ដើម្បី ឱ្យ​ទេវតា គន្ធព្វ​យក្ស​ទាំងឡាយ ដែល​ឡើងទៅ​គាល់​ព្រះអង្គ​មើល​គ្រប់គ្នា ។
ក្រោយ​អំពី​បាន​ចម្លង​បែប​ភ្លេង​តាមរបៀប​ឥណ្ឌា​មកជា​យូរ​ឆ្នាំ ជនជាតិខ្មែរ​ក៏បាន​គិត​កែប្រែ​ផ្លាស់ប្ដូរ និង ថែមថយ​គ្រឿង​ភ្លេងពិណពាទ្យ​នោះ ឱ្យក្លាយ​ទៅជា​ភ្លេង​របស់​ខ្មែរ អាស្រ័យ​សេចក្ដីចម្រើន និង​ការលូតលាស់​នៃ បញ្ញា​ស្មារតី​របស់​ខ្មែរ ក្នុងសម័យ​នោះ។
សព្វថ្ងៃនេះ ភ្លេងពិណពាទ្យ ដែល​មានប្រើ​ក្នុងប្រទេស​ខ្មែរ ពិតមែនតែ​មានការ​ផ្លាស់​ប្ដូរ​គ្រឿង​ភ្លេង​ជាច្រើន តែ​គង់​នៅសល់​បែប​ចាស់​ខ្លះ​នៅ​ឡើង ហើយ​ទោះបី​មិនមាន​ពិណ​ក្នុងចំណោម​គ្រឿង​ភ្លេង​នោះ​សោះ ក៏ដោយ គេ​ក៏ នៅ​និយម​ហៅថា ពិណពាទ្យ ដដែល ។ ភ្លេងពិណពាទ្យ ដែល​យើង​ធ្លាប់​ឃើញ​នៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា​សព្វថ្ងៃនេះ មានរនាតឯក​មួយគង​វង់​ធំ​មួយ ស្គរធំ​មួយសម្ភោររ​មួយ ស្រ​ឡៃ​ង​មួយ។(ដកស្រង់ពីវេទិកាព័តមានខ្មែរ)

​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​​ រៀបរៀងដោយ​​ ឡុង​ រដ្ឋា

នាគ​ជា​តំណាង​អ្វី​ចំពោះ​ប្រជាជាតិ​ខ្មែរ

មាន​ចម្ងល់​ជាច្រើន​បាន​លើកឡើង​សួរថា ទោះ​នៅ​ទី​ណា​ក៏ដោយ​ឲ្យតែ​មាន​តាំង ឬ​តម្កល់ កសាង​វត្ថុ​បុរាណ បេតិកភណ្ឌ​ជាតិ ឬក៏​ជា​រូបសំណាក​នៅ​ទី​សាធារណៈ ទី​វត្ត​អារាម​នានា គេ​តែងតែ​ឃើញ​រូបចម្លាក់​នាគ​នៅ​សឹង​គ្រប់​ទីកន្លែង​នោះដែរ ។ ជាក់ស្តែង​ដូចជា​រូប​នាគព័ន្ធ​កន្ទុយ​បាញ់​ទឹក​នៅ​សួនច្បារ​វិមានឯករាជ្យ និង​រូប​នាគ​ទាំង​១០០ នៅលើ​វិមានឯករាជ្យ រូប​នាគ​នៅ​បង្កាន់ដៃស្ពាន​ នាគ​នៅ​ខាងត្បូង​វត្ត​ភ្នំ ចម្លាក់​នាគ​វែង​សន្ធៃ​នៅ​ប្រាង្គ​ប្រាសាទ​អង្គរវត្ត នៅ​តាម​ជណ្តើរ​វត្ត​នានា​... ។
នាគ​ជា​តំណាងឱ្យ​ទឹកដី​នគរ​ខ្មែរ ។ នាគ​ជា​អង្គ​សត្វ​ដែល​រស់នៅ​លើ​ដី​ក៏បាន ក្នុង​ទឹក​ក៏បាន ។ នា​គ​គឺ​តំណាង​ឱ្យ​ភាពខ្លាំង​,​ ទន់ភ្លន់ តែ​មាន​ប្ញ​ទ្ធា​នុ​ភាព ។ សត្វ​នាគ​មិនចេះ​ស្លាប់​ទេ តែ​ពេល​ណា​ចាស់​គេ​នឹង​សក​ម្តង ដូច្នេះ​គេ​នៅតែ​ក្មេង​ជា​រៀងរហូត ។ នាគ​ជា​សត្វ​ដែល​មាន​អាយុ​វែង ប្រៀប​ឧបមា​ដូចជា​ទឹកដី​នៃ​ព្រះរាជាណាចក្រ​កម្ពុជា គ្រាន់​តែ​ជួប​ឧបសគ្គ​ទុក្ខ​លំបាក​វេទនា តែ​មិន​សាបសូន្យ​ឡើយ ។​
ពិត​ប្រាកដ​ណាស់ បើ​និយាយ​ពី​ឈ្មោះ​សត្វ​នាគ គឺ​ស្ទើរតែ​គ្រប់​ប្រទេស​លើ​សកលលោក​សុទ្ធតែ​មាន​រូបភាព​តំណាង​ទាំងអស់ ព្រោះ​នាគ​គឺជា​សត្វ​ក្នុង​រឿងព្រេង ។ ប៉ុន្តែ​រូបភាព​ទាំងនោះ គឺ​មាន​លក្ខណៈ​ខុសៗ​គ្នា ទៅ​តាម​ប្រពៃណី​និង​គោលបំណង​របស់​សញ្ជាតិ​នី​មួយៗ ។ ​នាគ​ចិន​មាន​ភ្នែក​ធំ​លៀន​ត្លែ មាន​ពុកមាត់​វែងៗ ដូច​ភ្នែក​និង​ពុកមាត់​បង្កង មាន​ជើង ។ អាច​នៅ​ក្នុង​ទឹក លើគោក និង​ហោះហើ​រលើ​មេឃ ។ ជាទូទៅ​គេ​ច្រើនគូររូប​នាគ​ហោះ​ក្នុង​ពពក ។​ ជនជាតិ​ចិន​ខ្លះ​បាន​អះអាង​ថា នាគ​របស់​គេ​តំណាងឱ្យ​សេនា​ព្រះ​នៅក្នុង​បាតសមុទ្រ មាន​តួនាទី​ជា​អ្នកគ្រប់គ្រង​ទាំង​ទឹក​ក្នុង​សមុទ្រ ទន្លេ ទាំង​ទឹកភ្លៀង​នៅក្នុង​មេឃ ។ ​ចំណែក​នាគ​របស់​ពួក​អឺរ៉ុប គឺជា​តំណាង​សត្វ​ចម្លែក​មុន​ប្រវត្តិសាស្ត្រ ជា​សត្វ​ពស់​មាន​រូបរាង​ធំ​សម្បើម មាន​ដុះស្លាប​ ឬ​មាន​ក្បាល​ច្រើន ។ សត្វ​នេះ​សាហាវ ប៉ុន្តែ​ច្រើនតែ​ជួយ​ធ្វើ​អន្តរាគមន៍​សម្លាប់​ពួក​យក្ស​ដែល​យាយី​មនុស្ស ។​
ដោយឡែក​នៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា នាគ​ជា​តំណាង​សត្វ​ដ៏​មាន​មហិទ្ធិប្ញទ្ធិ និង​រក្សា​សន្តិភាព ។ ន័យ​ដើម របស់​ពាក្យ​នេះ​ចេញពី​បាលី​ ឬ​សំស្ក្រឹត​គឺ​មានន័យ​ថា ​ប្រសើរ ចម្បង បរិសុទ្ធ ។ គេ​អាច​ហៅ​ព្រះ​សព្វញ្ញូ​ពុទ្ធ ព្រះ​បច្ចេកពុទ្ធ ព្រះ​អរ​ហត្ថ​ទាំងអស់​ជា​នាគ ព្រោះ​លោក​លះបង់​លែង​ធ្វើបាប​ដោយ​ដាច់ខាត​ហើយ ។ និយាយ​រួម​ជន​ណាមួយ​ដែល​ប្រព្រឹត្ត​ចាក​ទុច្ចរិត គេ​ហៅថា​នាគ​ទាំងអស់ ។ សត្វ​ណាក៏ដោយ​ខុស​ពី​នាគ​ មាន​ដំរី​ជាដើម បើ​មាន​រូបរាង​ស័ក្តិសម​និង​សីលធម៌​ល្អ ក៏​គេ​ហៅ​ថា​នាគ​ដែរ ។ ចំពោះ​ខ្មែរ សត្វ​នាគ គឺ​សម្គាល់​ទៅ​លើ​សត្វ​ពស់ ដ៏​ធំ​ហើយ​មាន សីលធម៌​ល្អ​ទៀតផង ។​
​ក្នុង​រឿងរ៉ាវ​ផ្នែក​ពុទ្ធសាសនាក្តី ផ្នែក​ព្រហ្មញ្ញសាសនា​ក្តី ផ្នែក​រឿងព្រេង​ប្រវត្តិសាស្ត្រ​ក្តី នាគ​សុទ្ធតែ​ជួយ​យក​អាសា​អ្នក​មាន​បុណ្យ ដូចជា​នាគប្រក់​ព្រះពុទ្ធ នាគ​ធ្វើជា​ព្រ័ត្រ​ក្នុង​រឿង​កូរ​សមុទ្រ​ទឹក​ដោះ នាងនាគ ក្នុង​រឿង​ព្រះថោង​នាងនាគ​ជាដើម ។​
ចំពោះ​លក្ខណៈ​សិល្បៈ​ខ្មែរ នាគ​មាន​តាំងពី​ក្បាល​មួយ ក្បាល​៣ ក្បាល​៥ ក្បាល​៧ ពោល​គឺ​នាគ​អាចមាន​ក្បាល​១ ​ឬ​ក្បាល​ច្រើន ប៉ុន្តែ​ក្បាល​ទាំងនោះ​មិន​ត្រូវ​គូ​ទេ គឺ​ត្រូវ​សេសមួយ​ជានិច្ច ។​
នៅ​ក្នុង​រឿងព្រេង​ស្តីពី​កំណ​កំណើត​ទឹកដី​កម្ពុជា គេ​តែង​និយាយថា​នៅ​កោះ​ដ៏​ធំ​មួយ ដែល​គេ​ហៅថា កោះ​គោកធ្លក​នោះ មាន​ម្ចាស់​ក្ស​ត្រី​មួយ​អង្គ​ជា​បុត្រី​របស់​ស្តេច​នា​គជា​អ្នកគ្រប់គ្រង ។ ថៃ្ង​មួយ​មាន​យុវ​ក្សត្រ​មួយអង្គ​មកពី​ប្រទេស​ឥណ្ឌា​ឈ្មោះ​កម្ពុ​ជៈ បាន​ធ្វើដំណើរ​មក​ដល់​កោះ​នោះ បាន​ជួប​ម្ចាស់​ក្សត្រី ហើយ​បាន​ធ្វើ​សង្គ្រាម​ជាមួយគ្នា​មួយ​ប្រាវ ប៉ុន្តែ​ក្រោយមក​បែរជា​ចាប់ចិត្ត​ស្នេហា​រវាង​គ្នា​នឹង​គ្នា​ទៅវិញ ហើយ​ក៏​រៀប​អាពាហ៍ពិពាហ៍ បង្ក​បង្កើត​ជា​រដ្ឋ​មួយ​ថ្មី មាន​ច្បាប់​ទម្លាប់​ប្រពៃណី និង​វប្បធម៌​ជឿនលឿន​រហូតមក ។ ព្រោះ​ទឹកដី​ដ៏​រុងរឿង​ត្រូវ​កសាង​ដោយ​កូនស្រី​នៃ​ស្តេច​នាគ​នោះ​ហើយ​ដែល​ ខ្មែរ​សន្មត​ថា “​នាគ​” ជា​តំណាងឱ្យមាតុភូមិ​របស់​ខ្លួន ៕(Cambodian Express News)

លោកគ្រូអាចារ្យ ហែម ចៀ

លោកគ្រូអាចារ្យ ហែម ចៀវ ជាមហាថេរមួយអង្គ
បាន​ក្រលេកឃើញប្រជារាស្ត្រទទួលទុក្ខទោសតាមឋា
នខ្លួនជាមនុស្សក្នុងអនានិគមហើយក្នុងសម័យនោះ
(ឆ្នាំ១៩៣៣ -១៩៤២)គេបានលើកលោកជាវីរបុរស
មួយដ៏ឆ្នើមក្នុងផ្លូវនយោបាយរហូតមកដល់សព្វថ្ងៃ។
ព្រះពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់សំដែងទុកមកហើយថា
(រូបំជីរតិមច្ចានំនាមរូបំនជីរតិ)រូបរាងកាយរបស់
សត្វទាំងឡយរមែងតែងតែចាស់គ្រាំគ្រាជាធម្មតា
តែនាមនិងគោត្តរបស់សត្វទាំងឡាយ
មិនចាស់គាំគ្រាតាមរូបកាយឡើយរមែងថិតថេរ
នៅដរាបតរាងទៅ។(រិនសារ៉ូ)

ព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យ(ខៀវណឹយ)

ខ្ញុំព្រះករុណាសូមក្រាបថ្វាយបង្គំព្រះសពព្រះតេជគុណព្រះពុទ្ធឃោ
សាចារ្យខៀវណឺយ(បញ្ញាវិសាលោ)ដែលជាព្រះសង្ឃសក្យបុត្រ១ព្រះ
អង្គជាទីគោរពសក្ការដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់របស់ព្រះសង្ឃនិងប្រជាពុទ្ធបរិស័ទក្នុង
ទូទាំងខេត្តសៀមរាប។ព្រះអង្គជាសង្ឃ១ព្រះអង្គដែលបានលាស់បង់
ព្រះកាយពលដើម្បីពុទ្ធសាសនានិងសង្គមជាតិដោយគ្មានគឹតពីកា
រនឿយហត់អ្វីទាំងអស់។ការបូជាដើម្បីជាតិ​សាសនានេះបានបញ្ញាក់
ឲឃើញនៅក្នុងជីវប្រវត្តសង្ខេបរបស់ព្រះអង្គ។ក្នុងនាមខ្ញុំព្រះករុណា
ជាកូនសិស្សនិងធ្លាប់រស់នៅក្រោមម្លប់របស់ព្រះអង្គពិតជាមានការ
ស្រងូតចិត្តពន់ពេកចំពោះការអនិច្ចធម្មរបស់ព្រះអង្គ​ហើយរឿងដែល
គួរឲហួសចិត្តទៀតនោះពេលដែលព្រះអង្គសុគតហើយខ្ញុំព្រះករុណា
មិនបានយល់ព្រះភ័ក្តព្រះអង្គទៀតបានត្រឹមតែទៅថ្វាយបង្គំព្រះសព
ដែលតម្កល់ទុកសម្រាប់ធ្វើបុណ្យគម្រប់៣ឆ្នាំ។ទោះជាយ៉ាងណាក្នុង
នាមកូនសិស្ស១រូបសូមប្តេជ្ញាថានិងខិតខំប្រឹងប្រែងដើម្បីលើកស្ទួយ
កិក្តិយសវត្តអារាមឲបានរីកចម្រើនតទៅមុខទៀតតាមតែអាច
ធ្វើទៅបាន។

ព្រះពុទ្ឋឃោសាចារ្យ ខៀវ ណឺយ (បញ្ញាវិសាលោ) ព្រះរាជាគណៈថ្នាក់ទី២ គណៈមហានិកាយ សម្ភព ព.ស ២៤៧៦/គ.ស១៩៣២ អនិច្ចធម្ម ព.ស ២៥៥០/គ.ស២០០៧

ព្រះជីវប្រវត្តិ
ព្រះពុទ្ឋឃោសសាចារ្យ ខៀវ ណឺយ បញ្ញាវិសាលោ សម្ភពក្នុងបច្ឆិម
យាមទៀបភ្លឺ ថ្ងៃ ព្រហស្បតិ៍ ២រោច ខែបុស្ស ឆ្នាំ វក ចត្វាស័ក ពស
២៤៧៦ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី ១២ ខែ មករា ឆ្នាំ១៩៣២ នៅភូមិ ជ្រាវ ឃុំ
ជ្រាវ ស្រុកសៀមរាប ខេត្តសៀមរាប ក្នុងសតវត្ស ទី ២០ ដើម
ទសវត្ស ទី ៤ ក្នុងបន្ទុក គ្រួសារ កសិករតូចមួយ នៅជនបទដែ
លមានកូន ៧ នាក់ មាតា នាម ឪម តុក បិតា នាម ខៀវ ម៉ាន់។
កូនទី ១ ម៉ាន់ រឹម កូនទី ២ ម៉ាន់ មួត កូនទី ៣ ម៉ាន់ មឿន កូន
ទី ៤ ម៉ាន់ លូស កូនទី ៥ ម៉ាន់ ទុយ កូនទី ៦គឺព្រះពុទ្ឋឃោសាចារ្យ
និងកូនទី ៧ ម៉ាន់ ហេង។ ដោយមាតាបិតាជាកសិករ កុមារ ខៀវ
ណឺយ មិនបានរស់ នៅក្នុងគេហដ្ឋានច្រើនប៉ុន្មានទេ មាតាបិតា
ថ្នាក់ថ្នមថែរក្សាច្រើននៅស្រែ ចំការជ្រក ក្រោមម្លប់ឈើ។ លុះ
អាយុបាន ១០ ឆ្នាំ មាតាបិតាបានយក មកប្រគេន អោយស្នាក់នៅ
វត្តរាជបូណ៍ ក្នុងសំណាក់ព្រះគ្រូហ៊ីង ម៉ៅ ជាព្រះចៅអធិការ
ដែលនៅទីនោះកុមារ ខៀវ ណឺយ បានសិក្សា អក្សរសាស្រ្តផងហើយ
និងរៀនធម៌អាថ៍ សិក្ខាវិន័យផង។ រហូតបានអាយុ ១៥ ឆ្នាំ បាន
បួសជា សាមណេរ ក្នុងសំណាក់ព្រះគ្រូ ហ៊ីង ម៉ៅ ក្នុងពេលបួស
ជាសាមណេរ សមណៈ ខៀវ ណឺយ បានសិក្សាធម៌អាថ៍អស់រយៈកាល
ពេលពីរព្រះវស្សា ក៏បានលាចាកសិក្ខាបទ ទៅបំរើឪពុក ម្តាយវិញ។
រហូតដល់អាយុ ២២ បានចូលមកឧបសប្បទាកម្ម ក្នុងសំណាក់ព្រះ
គ្រូឧប្បជ្ឈាយ៍ ហ៊ីង ម៉ៅ ក្នុង ពុទ្ឋសីមាវត្តរាជបូណ៍ដោយបានទទួល
នាមបញ្ញាតិថា បញ្ញាវិសាលោ។ ក្រោយពីបាន ឧបសម្បទា ហើយភិក្ខុ
ខៀវ ណឺយ បានខិតខំសិក្សាធម៌អាថ៍ដោយ មិនមានការធ្វេសប្រហែស
បណ្តែត បណ្តោយពេល វេលាឡើយរហូតទទួល សញ្ញាប័ត្រថ្នាក់ត្រី
ទោឯក និង សញ្ញាប័ត្របាតិមោក្ខកោវិទ អ្នកសំដែងភិក្ខុបោតិមោក្ខ
ដ៏ចំណានមួយព្រះអង្គ។ ក្នុងចន្លោះដែរបានឆ្លៀតសិក្សា វិបស្សនាធុរៈ
ក្នុង សំណាក់ ព្រះគ្រូធម្មាចារ្យ ហ៊ីង ម៉ៅ ដោយឡែកពីគន្ឋធុរៈ
និងវិបស្សនាធុរៈ ភិក្ខុ ខៀវ ណឺយ បានរៀនឆ្លាក់ រចនាព្រមទាំងបាន
ជាមេជាងយ៉ាង ចំណានទៀតផង។ ដោយចំណេះ វិជ្ជានិងចរិយាធម៌ល្អ
សាកសម ជាសក្យបុត្រ ធ្វើអោយព្រះគ្រូចៅអធិការហ៊ីង ម៉ៅព្រមទាំង
ភិក្ខុសាមណេរ និង ញាតិ ញោមពុទ្ធបរិស័ទ ពេញព្រះទ័យ និង
ពេញចិត្តជាខ្លាំង ។
ដោយអកុសលប្រទេស កម្ពុជាបានទទួលភ្លើងសង្គ្រាម ក្នុងរវាងឆ្នាំ១៩៧៥
ពូក ពល ពត បានជន្លៀស ភិក្ខុ ខៀវ ណឺយ អោយទៅស្នាក់នៅវត្ត
គោកធ្លកស្រុកជីក្រែង ខេត្តសៀមរាប ហើយពួកទមិឡឥត សាសនា
បានបង្ខំ អោយលាចាកសិក្ខាបទ អោយធ្វើស្រែចំការ ដាំដំណាំ
ឃ្វាលគោក្របី លើកទំនប់ ជីកប្រឡាយ បង្អត់បាយទឹក យ៉ាងខ្លោច
ផ្សាបំផុត រហូតមកដល់ថ្ងៃទី៧ មករា ឆ្នាំ១៩៧៩ បានវិល ត្រឡប់មក
ស្រុកភូមិវិញបន្ទាប់ពីបានរំដោះដោយ រណសិរ្យសាមគ្គីសង្គ្រោះជាតិ
ក្នុងរវាងឆ្នាំ ១៩៨០ ក៏បាន ឧបសម្បទាម្តងទៀតក្រោម ព្រះរាជាធិបតីភាពរបស់
សម្តេចព្រះអគ្គមហាសង្ឃ ទេព វង្ស ជាព្រះឧបជ្ឈាយ៍ ។
សមិទ្ធផលនានារបស់ព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យ ខៀវ ណឺយ
នៅឆ្នាំ១៩៨២បានជួសជួលស្ពានដែកដែលឆ្លង ស្ទឹងខាង លិចវត្តរាជបូណ៍
(ស្ពានវត្តបូណ៌សព្វថ្ងៃ)។
នៅឆ្នាំ ១៩៨៣ បានកសាងស្ពានលូទឹកមួយកន្លែង មន្ទីរពេទ្យឃុំ
សាលាឃុំ មួយខ្នង មានពីរជាន់ សាលាឆទានមួយខ្នងទៀតនៅភូមិ
សាលា កំរើកអស់ប្រាក់ ពីលានប្រាំ សែនបីម៉ឺនប្រាំពាន់រៀល
ស្មើនិងមាស ៨៤ ជី និង៣ហ៊ុន។
នៅឆ្នាំ ១៩៨៤ បានជួសជួលសាលាបឋមសិក្សា ជ្រាវចំនួន ៣
បន្ទប់អស់ទឹកប្រាក់ មួយលានបួនសែនរៀល ស្មើនិងមាស៥៤ជីនិង៣ហ៊ុន ។
នៅឆ្នាំ ១៩៨៥ បានកសាងសាលាបឋមសិក្សា វត្តរាជបូណ៍ ៣ ខ្នង
៩បន្ទប់ធ្វើអំពីឈើ ប្រក់ក្បឿងអស់ ទឹកប្រាក់ចំនួនសាមសិបប្រាំលាន
ប្រាំមួយម៉ឺនបួនពាន់ពីររយរៀល ស្មើនិងមាស៧០ជីនិង១ហ៊ុន ។
នៅឆ្នាំ ១៩៨៦ បានកសាងសាលាឆទាននៅ ពោធិណរាយ ភូមិកក្រាញ់
ឃុំសៀមរាប ហើយនិង សាលាឆទាននៅភូមិបឹង១ខ្នងទៀត។
នៅឆ្នាំ ១៩៨៨ បានជួយជួសជួលពិដាន មន្ទីរពេទ្យ ខេត្តសៀមរាបចំនួន
២ ខ្នងអស់ទឹក ប្រាក់ចំនួនដប់ប្រាំមួយ លានប្រាំបីសែនរៀលស្មើនិង
មាស៩ជីនិង៦ហ៊ុន ។ និង សាលាបឋមសិក្សាគង់ម៉ុចពីរ អគារចំនួន
៦បន្ទប់អស់ទឹក ប្រាក់ចំនួនប្រាំលានរៀល ស្មើនិង មាស១៤ជីនិង៣ហ៊ុន ។
នៅឆ្នាំ១៩៨៨ ដដែលបានកសាងផ្លូវមួយខ្សែរ ចេញពីផ្លូវ ជាតិលេខ ៦
ទៅដល់សាលាវិទ្យល័យអង្គរ (ផ្លូវលោកតាណឺយ សព្វថ្ងៃ) និងរៀបប្រព័ន្ធ
លូរទឹក និងចាក់កៅស៊ូ នៅឆ្នាំ២០០១ ។
នៅឆ្នាំ ១៩៨៩ ចៅហ្វាយាខេត្តបាននិមន្ត អោយកសាងព្រះវិហារព្រះអង្គចេក
ព្រះអង្គចម ហើយនិង ព្រះអង្គងោកនៅអង្គធំ អស់ទឹកប្រាក់ចំនួន ៨៣២០០០០០រៀល
ប៉េតសិបបីលានពីរសែនរៀល ស្មើនិងមាស៤៦ ជីនិង២ហ៊ុន ។
នៅឆ្នាំ ១៩៩០ ជួសជុលកុដិថ្មបានពីរជាន់១ខ្នងសំណាក់ព្រះសង្ឃរាជក្នុង
វត្តរាជបូណ៍សព្វថ្ងៃ។
នៅឆ្នាំ ១៩៩១បានកសាងសាលាបឋមសិក្សាជ្រាវ១ខ្នង ៤បន្ទប់ធ្វើអំពីថ្ម
ប្រក់ក្បឿង អស់ទឹកប្រាក់ ចំនួន ហាសិបបីលានប្រាំមួយសែន ប្រាំបីម៉ឺន
ពីរពាន់មួយរយរៀល ស្មើ និង១២០តំឡឹង និងកសាងទីស្នាក់ការមួយខ្នងទៀត
នៅឆ្នាំ ដដែលបានធ្វើលូ ប្រឡាយ ចំនួន២ កន្លែង បាននាំប្រជាជន
លើកថ្នល់ពីមុខ សាលាបឋមសិក្សាជ្រាវ រហូតដល់ផ្សារលើហើយ និង
លើកថ្នល់ពីរខ្សែទៀត ពីឃុំសាលាកំរើកដល់ភូមិខ្នារ ចាស់ហើយមួយខ្សែ
ទៀតចាប់ពីខាងកើតសាលា ស្រុកសៀមរាបទៅ ទល់ នឹងអាងក្រពើអស់ទឹក
ប្រាក់ចំនួនចិតសិប ប្រាំលានរៀល ស្មើនិង១៨៧ជីនិង៥ហ៊ុន ។
នៅឆ្នាំ ១៩៩២ បានកសាងសាលាបឋមសិក្សាជន្លង់១ខ្នងចំនួន៣ បន្ទប់អស់
ទឹក ប្រាក់ចំនួន ប្រាំបួនលាន ស្មើនិងមាស៧ជីនិង៥ហ៊ុន ហើយនិង សាលាឆទាន ១ខ្នងខាងកើតអនុវិទ្យាល័យអង្គរអស់ទឹកប្រាក់ចំនួនមួយលានរៀលស្មើនិង៧ជី៥ហ៊ុនមាស ។
ហើយនឹងនិមន្តមកកសាង ក្នុងវត្តបន្តទៀតគឺកុដិពីរខ្នងធ្វើអំពីរឈើ
ចូលរួម ជាមួយ ឧបាសិកា ណន និង ឧបាសកញឹមកសាងបាន
ចំនួន ពីរខ្នងទៀត ផ្នែកសំភារៈតុចំនួន២០ដាក់សាលាជ្រៃ(អនុវិទ្យាល័យស្វាយធំ)
បឋមសិក្សាខ្នារ ៣០ តុ បឋមសិក្សាជ្រាវចំនួន៤០តុ បានធ្វើសាលា
មត្តេយ្យ នៅវត្តគង់ម៉ុចមួយខ្នង។
នៅឆ្នាំ ១៩៩៤បានកសាងសាលាបឋមសិក្សា វត្តរាជបូណ៍មួយខ្នងពីរជាន់ចំនួន
៨ បន្ទប់ បានកសាង ជាមួយសម្តេច ហ៊ុន សែនមួយជាន់ម្នាក់អស់ទឹកមាស
ចំនួន ២៧ ដំឡឹងនិង៥ជី ។
ឆ្នាំ ១៩៩៥ បានកសាងសាលារៀនមួយខ្នងពីរជាន់ ៨បន្ទប់ទៀតក្នុបរិវេន
សាលាវត្ត រាជបូណ៍ ដដែលអស់ ទឹក ប្រាក់ ចំនួនចិតសិបមួយលាន
បួនសែនពីរម៉ឺនប្រាំបីពាន់ ប្រាំរយរៀលស្មើនិងមាស៥៥ដំឡឹង ។
នៅឆ្នាំ១៩៩៥ ដដែលកសាងស្ពានជិតវត្តពោធិ៍ក្រោម ដែលអស់ថវិកា
ចំនួន ប្រាំបួន ពាន់ដុល្លាសហរដ្ឋអាមេរិក ($9,000)និងស្ពានក្នុងភូមិ
ប្រឡាយ ដែលអស់ថវិកាចំនួន ពីរពាន់ប្រាំមួយរយដុល្លាសហរដ្ឋអាមេរិក
($2,600) ។ឆ្នាំ ១៩៩៦ កសាងសាលារៀនភូមិបឹង ជាមួយ
សម្តេចព្រះអគ្គមហាសង្ឃរាជាធិបតី ទេព វង្ស សម្តេច ព្រះមហាសង្ឃរាជ
នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា អស់ថរិកា ចំនួនមួយ ពាន់ដុល្លាសហរដ្ឋអាមេរិ
($1,000) ។ឆ្នាំ១៩៩៧ បានសាងផ្លូវថ្នល់មួយុខ្សែទៀតចាប់ ផ្លូវជាតិលេខ ៦
ដល់រោងម៉ាស៊ីន ភ្លើងចាស់អស់ទឹកប្រាក់ បីម៉ឹនដុល្លាសហរដ្ឋអាមេរិក (30 000$) ។
ឆ្នាំ១៩៩៨ កសាងសាលាបឋមសិក្សា វត្តគង់ម៉ុច មួយខ្នង ចំនួន៣ បន្ទប់។
ឆ្នាំ ២០០០ កសាងស្ពានវត្តរាជបូណ៌(ស្ពានវត្តបូណ៌​អតីតស្ពានដែកចាស់)ជាមួយ
សម្តេចព្រះមហាសង្ឃរាជ ទេព​ វង្ស និងញោមញាតិពុទ្ធបរិស័ទជិត ឆ្ងាយ អស់ថវិកាចំនួនដប់បួនម៉ឺនដុល្លាសហរដ្ឋអាមេរិក ($140,000)។
ព្រះសមណសក្តិព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យ
ខៀវ ណឺយ ជាព្រះគ្រូសូត្រស្តាំ វត្តរាជបូណ៌, ព្រះអង្គបានទទួលងារជា
ព្រះញាណកោសល្យ ព្រះរាជាគណៈថ្នាក់ទី ៤ និងឡើងងារជា
ព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យ ព្រះរាជគណៈថ្នាក់ ទី២ នៃគណៈមហានិកាយ
នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា ។
អនិច្ចធម្ម
ព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យ ខៀវ ណឺយ បញ្ញាវិសាលោ បានអនិច្ចធម្មដោយរោគាពាធ នៅ មន្ទីរពេទ្យកាលឺម៉ែត្រ នៅថ្ងៃ៣ កើតខែចេត្រ ឆ្នាំច អដ្ខស័ក​ពុទ្ធសករាជ ២៥៥០ ត្រូវនិងថ្ងៃទី ២១ ខែ មីនា ឆ្នាំ២០០៧ វេលាម៉ោង២ និង១០នាទីរសៀល ៕៚
ឯកសារយោង ៖ ព្រះគ្រូបញ្ញានុរក្ខវង្សា ម៉ៅជី ចាន់ណា ជាសិស្សនៅបំរើផ្ទាល់ព្រះពុទ្ធឃោសាចារ្យ

វត្តព្រះកែវមរកត (Silver Pagoda)

វត្តព្រះកែរមរកត ត្រូវបានកសាងឡើងតាំងពីឆ្នាំ១៨៩២ដល់ឆ្នាំ១៩០២ តាមលំនាំស្ថាបត្យ កម្មខ្មែរ ហើយត្រូវបានរុះរើសាងសង់ជាថ្មីឡើងវិញនៅក្នុងឆ្នាំ១៩៦២។វត្តនេះពីដើមមាន ឈ្មោះហៅថា វត្តឧបោសថរតនារាម ដោយមកពីព្រះមហាក្សត្រទ្រង់យកទីកន្លែងនេះកាន់ ឧបោសថសីលជារៀងរាល់ថ្ងៃឧបោសថ។ ក្រៅពីនេះក៏មានព្រះវត្តមានព្រះរាជ វង្សានិវង្ស និង នាម៉ឺនសព្វមុខមន្ត្រីក៏បានប្រារព្ធពិធីបុណ្យផ្សេងៗតាមទំនៀមទំលាប់ព្រះពុទ្ធសាសនា នៅទីនេះដែរ។ នៅក្នុងវត្តនេះពុំមានព្រះសង្ឍគង់នៅទេ ។ ព្រះបាទសម្តេចព្រះនរោត្តម សីហនុ ទ្រង់គង់នៅនោះ ក្នុងពេលព្រះអង្គសាងព្រះផ្នួសរយៈពេលមួយព្រះវស្សា (ថ្ងៃទី១៤ កើត ខែទុតិយសាធ ឆ្នាំកុរ នព្វស័ក ព.ស២៤៩០ ត្រូវនឹងថ្ងៃទី៣១ ខែកក្តដា ឆ្នាំ១៩៤៧)។ ហេតុដូច្នេះហើយបានជាមានពាក្យ សាមញ្ញហៅថា ព្រះវិហារព្រះកែវ ពោលគឺឥតមានវត្ត ក្នុងពាក្យនោះទេ។ នៅពេលណាដែលព្រះរាជាទ្រង់ប្រារព្វព្រះរាជពិធីតាម ព្រះពុទ្ធសាសនា គឺត្រូវនិមន្តព្រះសង្ឍគង់ពីវត្តដទៃទៀត ក្នុងរាជធានីភ្នំពេញ ដូចជានៅវត្តឧណ្ណាលោម វត្តបទុមវត្តីជាដើម ។ នៅលើជញ្ជាំងថែវមានរូបគំនូរបុរាណ ដែលនិទានពិរឿងរាមកេរ្តិ៍ ពីដើម ដល់ចប់។ គំនូរនេះត្រូវបានគូរឡើងនៅក្នុងឆ្នាំ១៩០៣-១៩០៤ ក្រោមការដឹកនាំ របស់ឧកញ្ញា ទេពនិមិត្ត ឆ្លាក់រួមជាមួយវិចិត្រករខ្មែរចំនួន៤០នាក់។ គំនូរនេះចាប់ ផ្តើមរឿងពីថែវ ខាងកើតផ្នែកខាងត្បូងទៅ ព័ទ្ធមួយជុំថែវទាំងមូលដែលមានប្រវែង ៦៤២ម៉ែត្រ និងកំពស់ ៣ម៉ែត្រ។ ដូចនេះមានន័យថា គេមើលថែវគំនូរនេះតាមរង្វង់ ប្រទក្សិណ។ គំនូរបុរាណនៅជុំ វិញថែវ រឿងរាមកេរ្តិ៍បានបង្ហាញពីលក្ខណៈពិសេស របស់ប្លែកដែលពុំមែនផ្តិតយក ឬក៏ចំលងទាំងស្រុងពីរឿងរាមាយណៈរបស់ឥណ្ឌាឡើយ ពីព្រោះក្នុងរឿងរាមកេរ្តិ៍ ដំណើររឿង មានអន្លើខ្លះហាក់បីដូចជាស្ថិតក្នុងភាពអាថ៌កំបាំង ទាល់តែមើលឱ្យឆ្ងាយតៗទៅមុខ ទើបដឹងដំណើរប្រវត្តិរឿងខាងក្រោមវិញ។ ឬមួយ ទាល់តែ ដឹងរឿងបែបរាមាយណៈខ្លះ ទើបឆាប់ យល់។ ព្រះគ្រូបញ្ញានុរក្ខវង្សា ម៉ៅជី ចាន់ណាReference: http://km.wikipedia.org/wiki/វត្តព្រះកែវមរកត )

សាស្ត្រាចារ្យភាសាបាលី ប្រាក់ ព្រុំ បានអនិច្ចកម្មហើយ ដោយរោគាពាធ

លោកសាស្ត្រាចារ្យ (ព្រឹទ្ធាចារ្យ) ប្រាក់ ព្រុំ ដែលជាអ្នកចេះដឹងដ៏ល្បីល្បាញម្នាក់ ក្នុងវិស័យអប់រំ ខាងផ្នែកព្រះពុទ្ធសាសនា បានទទួលអនិច្ចកម្មហើយ កាលពីព្រឹកថ្ងៃពុធ ០៩ រោច ខែកត្តិក ពុទ្ធសករាជ ២៥៥៣ ត្រូវនឹង ថ្ងៃទី១១ ខែវិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០០៩ វេលាម៉ោង ៣ ទៀប ភ្លឺដោយរោគាពាធ ហើយសពលោក សាស្ត្រាចារ្យ បានតំកល់ ដើម្បីធ្វើបុណ្យ តាមប្រពៃណី ពុទ្ធសាសនាខ្មែរនៅវត្តលង្កា រាជ ធានីភ្នំពេញ ។
លោកសាស្ត្រាចារ្យ ព្រឹទ្ធាចារ្យ ប្រាក់ ព្រុំ មានតួនាទី ជាគ្រូបង្រៀន ភាសាបាលី និងទ្រឹស្តីព្រះពុទ្ធសាសនា នៅតាមបណ្តាពុទ្ធិកសិក្សា នានាក្នុងរាជធានីភ្នំពេញមាន ពុទ្ធិក មហាវិទ្យាល័យព្រះសីហនុរាជ និង ពុទ្ធិកវិទ្យាល័យព្រះសុរាម្រឹត ជាដើម ដែលសមណសិស្ស​ និស្សិតភាគច្រើនធ្លាប់បានរៀនជា មួយលោក ។
ពិធីបុណ្យមានរយៈពេលបីថ្ងៃ ក្រោមការសោកស្តាយ អាឡោះអាល័យពីក្រុមគ្រួសារ ញាតិ មិត្តជិតឆ្ងាយ ជាពិសេសសមណសិស្ស និស្សិតដែលតែងតែ បានស្តាប់នូវឱវាទណែនាំ និង ការបង្ហាត់បង្រៀន តែចាប់ពីពេលនេះតទៅ នឹងគ្មានឱកាសបាន ទទួលយកចំណេះដឹង ពីលោកសាស្ត្រាទៀតហើយ ។ លោកគ្រូមិន ត្រឹមតែជាអ្នកចេះដឹងដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់មួយរូប នៅក្នុង វិស័យព្រះពុទ្ធសាសនា ប៉ុណ្ណោះទេថែមទាំងជា មនុស្សដែលមានគុណធម៌ខ្ពស់ មានអត្តចារិក ស្លូតបូតសុភាពរាបសារ គួរឱ្យគោរពស្រឡាញ់រាប់អាន។ ពិធីបូជាសពលោកសាស្ត្រាចារ្យ បានប្រព្រឹត្តិទៅនៅ រសៀលថ្ងៃសុក្រ ទី១៣ ខែវិច្ឆិកាឆ្នាំ ២០០៩ ក្រោមអធិបតី ភាពរបស់សម្តេចព្រះមហាសុមេធាធិបតី នន្ទ ង៉ែង សម្តេចសង្ឃនាយក នៃព្រះរាជាណាចក្រកម្ពុជា និងជាអគ្គាធិការ នៃអគ្គាធិការពុទ្ធិកសិក្សាជាតិ នៃព្រះរាជណាចក្រកម្ពុជា និងសម្តេចព្រះឧត្តមបញ្ញា ដួង ផង សមាជិកថេរសភានៃព្រះពុទ្ធសាសនាកម្ពុជា និងព្រះរាជាគណៈ មន្រ្តីសង្ឃ ព្រះសង្ឃ និងពុទ្ធបរិស័ទ ជាច្រើនរយនាក់ ក្រោមការនឹកស្តាយ ស្រណោះ អាឡោះអាល័យ ជាពន់ពេកប្រមាណមិនបាន ៕ព្រះគ្រូបញ្ញានុរក្ខវង្សា ម៉ៅជី ចាន់ណា

ព្រះពុទ្ធសាសនា និង​យុត្តិធម៌​ (​BUDDHISM AND JUSTICE) ៙ យុត្តិធម៌​ជា​ពាក្យ​ស័ក្តសិ​ទ្ធ ព្រោះ​អាច​អោយ​គេ​ឈ្នះ ចាញ់ រស់ ឬ ស្លាប់ បាន

យើង​គប្បី​ចាប់ផ្តើម​ដោយ​ការសិក្សា​ពាក្យ​ថា រាជា ( King ) ។ បើ​តាម​សៀវភៅ​ឈ្មោះ​ព្រះបាទ​ធម្មិក​បាន​អះអាង ថា​ពាក្យ ថា រាជា នេះ ជា​សម្រែក​របស់​មហាជន​ស្រែក​សំដែង​នូវ​ក្តីរីករាយ អំណរ​សាទរ ចំពោះ​បុគ្គល​ណា​ម្នាក់​ដែល​បាន​បំពេញ ការងារ​ជា​ប្រយោជន៍ ឬ​ការពារ​ពួកគេ​រហូត​ដល់​ពួកគេ​ពេញចិត្ត​ពេញ​ប្រមាត់ មិន​អាច​ទប់​ចិត្តបាន ហើយ​បញ្ចេញ​សំលេង​ថា “ រាជា ! រាជា ! ” ដែល​មានន័យថា “ ពេញចិត្ត​ហើយ ! ពេញចិត្ត​ហើយ​! ” ឬ ថា “ ពេញចិត្ត​ណាស់ ! ពេញចិត្ត​ណាស់ ! ” ។​
​​​ដោយ​ឃើញ​ថា បុគ្គល​នោះ​មាន​សមត្ថភាព និង​គុណធម៌​លើស​គេ​ទាំងពួង ធ្វើអោយ​ពួកគេ​ពេញចិត្ត ទុកចិត្ត ស្រលាញ់​ចូលចិត្ត​ប្រគល់​នូវ​នាទី​អោយ​បុគ្គល​នោះ​ជា​អ្នកមើលការខុសត្រូវ​ពួកគេ​ជា​អ្នកសម្រេច​លើ​ជោគវាសនា​របស់​ពួកគេ នាំ​ពួកគេ​ទៅណា ពួកគេ​នឹង​ទៅតាម ពេល​មាន​វិវាទ​កើតឡើង​ម្តងៗ ជា​អ្នកសម្រេច​ថា ពួកគេ​មួយ​ណា​ជា​អ្នក​ខុស និង​ជា​អ្នក​ត្រូវ និង​សម្រេចចិត្តថា បុគ្គល​ណា​គួរ​ដល់​នូវ​ការលើក​តំកើង​បុគ្គល​ណា​គួរ​ដល់​នូវ​ការ​ផ្ចាញ់ផ្ចាល ។ បុគ្គល​នោះ ត្រូវបាន​គេ​ហៅថា “ រាជា ” ដែល​មានន័យថា បុគ្គល​ជា​ទី​ពេញចិត្ត ជាទី​ទុកចិត្ត ។ ប្រការ​នេះ​ក៏​មានចែង​នៅក្នុង​សៀវភៅ​កប្បក​ដ្ឋា​ដែល​និយាយ ពី​ការវិវត្តន៍​ដំបូងៗ​របស់​មនុស្ស និង​ពី​ភាព​លោក​ផងដែរ ។

​រាប់ពាន់​ឆ្នាំ​ក្រោយមក បុគ្គល​ជា រាជា នោះ មិនសូវ​បំពេញការងារ​អោយ​ជាទី​ពេញចិត្ត​របស់​ពួកគេ ដូចជា លំអៀង , ឃោ​ឃៅព្រៃ​ផ្សៃ និង​ភាព​ល្មោភ​ជាដើម ។ ចាប់ពីពេលនោះ​មក តំណែង​ជា​រាជា ជា​តំណែង​ដែល​ភាគច្រើន បាន​មក​ដោយ ការដណ្តើម​គ្នា ។ បុគ្គល​ខ្លះ​មាន​សមត្ថភាព​ដណ្តើមយក​តំណែង​នេះ​ហើយ​ក៏​ធ្វើអោយ​មនុស្ស​ស្រលាញ់​ចូលចិត្ត​បាន​ច្រើន ចំណែក អ្នកខ្លះ​មិន​មាន​គុណធម៌ មិន​មាន​យុត្តិធម៌ ក៏​ប្រើ​សិទ្ធិ​ប្រើ​អំណាច​របស់​ខ្លួន​ក្នុង​នាម​ជា រាជា នោះ ដើម្បី​ប្រព្រឹត្ត​ធ្វើ​អំពើ​សាហាវ ព្រៃផ្សៃ ជិះជាន់ កាប់សំលាប់ រឹបអូស​យក​របស់​ណា​ដែល​ខ្លួន​ចង់​បាន​តាម​ទំនើងចិត្ត ហើយ​ចង់​សម្រេច ដាក់ទោស​ទណ្ឌកម្ម​បុគ្គ​ល​ណា អោយ​បុគ្គល​ណា​ស្លាប់ ឬ​រស់​តាមតែ​អណ្តាត​របស់ខ្លួន ដោយ​ពុំ​គិត​ពី​គុណធម៌ ឬ យុត្តិធម៌​ជា​ដើម ។ ពាក្យ​ថា រាជា ក៏​ក្លាយទៅជា​ពាក្យ​គេ​សំគាល់​លើ​បុគ្គល​ដែល​មាន​សិទ្ធិ​អំណាច​ជាង​គេ​ជាង​ឯង គឺ​ស្តេច ប៉ុន្តែ​គេ​មិនសូវ​បាន​គិត​ដល់​អត្ថន័យ នៃ​ពាក្យ​នេះឡើយ ។​

​នៅក្នុង​មហា​បទុម​ជាត៌​ក ព្រះពុទ្ធ​បាន​សំដែង​អំពី​គោល​ធម៌​សម្រាប់​បុគ្គល​ជា​ស្តេច​ប្រតិបត្តិ ដែល​ត្រូវបាន​គេ​ស្គាល់​ថា ទសពិធ​រាជធម៌ គឺ ធម៌ ឬ​គោលការណ៍ ១០ យ៉ាង​សម្រាប់​ស្តេច ឬ​បុគ្គល​ដែល​ជា​អ្នកដឹកនាំ ( 10 Principle Rules for Kings or Leaders, យើង​នឹង​ធ្វើ​ការសិក្សា​បកស្រាយ​នៅ​គ្រា​ក្រោយៗ​ទៀត ) ។​

​បច្ចុប្បន្ននេះ រាជា ឬ ស្តេច បាន​សាបរលាប​អស់​ពី​ប្រទេស​មួយចំនួន បើ​ទោះជា​នៅ​ក៏ រាជា នោះ មិនសូវ​មាន​កាតព្វកិច្ច ច្រើន​ដូច​ពី​អតីតកាល​ដែរ ។ ជា​តួយ៉ាង​នៅ​ប្រទេស​កម្ពុជា ព្រះរាជា ទ្រង់​គង់​ជា​ម្លប់ តំណាង​ឯករាជ​ជាតិ អធិបតេយ្យភាព និង ឯកភាព​ជាតិ ប៉ុន្តែ​ទ្រង់​មិន​កាន់​អំណាច​ឡើយ ។ សិទ្ធិអំណាច និង​កាតព្វកិច្ច​ភាគច្រើន​របស់​ព្រះរាជា ពី​អតីតកាល បាន​ត្រូវ គេ​ប្រគល់​ទៅអោយ​បុគ្គល​ម្នាក់​ផ្សេងទៀត​ដែល​នៅ​ប្រទេស​ខ្លះ​គេ​ហៅថា នាយករដ្ឋមន្ត្រី ( Prime Minister) , ប្រធានាធិបតី (President) , អធិការបតី ( Chancellor) ឬ​អគ្គលេខាធិការ ( General Secretary) ជាដើម ដែល​ជា​សរុប​ទៅ​បុគ្គល​ទាំង នោះ​គេ​ហៅថា អ្នកដឹកនាំ ( leader ) ។​

​ដោយ​មិន​ចង់​ដើរ​ជាន់​ដាន​ចាស់ ទើប​កាតព្វកិច្ច​មួយ​ចំនួន ជា​តួយ៉ាង​សិទ្ធ , អំណាច និង​កាតព្វកិច្ច​នៃ​ការសម្រេច​ថា​អ្នកណា​ខុស អ្នក​ណា​ត្រូវ និង​កំណត់​ថា អ្នកណា​មានទោស ឬ​មិន​មាន​ទោស ពោល​គឺ​ការ​វែកញែក​រក​យុត្តិធម៌ ( Rights to provide justice ) នោះ​ត្រូវបាន​ដក​ហូត​ចេញពី នាយករដ្ឋមន្ត្រី , ប្រធានាធិបតី , អធិការបតី ឬ​អគ្គលេខាធិការ​ជា​ដើម​នោះ​ទៀត ហើយ​ប្រគល់​ទៅអោយ​បុគ្គល​ម្នាក់​ទៀត​ដែល​គេ​ហៅថា ចៅក្រម ឬ តុលាការ ( Judge ) ដែល​មានន័យថា ជា​អ្នកអារកាត់​ដោយ មាន​ការថ្លឹងថ្លែង​អោយ​ស្មើភាព ឬ​យុត្តិធម៌​ដោយ​យក​ច្បាប់​ជា​កត្តា​វាស់វែង ( Balanced Judge) ។​

​ទោះជា​សម័យ​បច្ចុប្បន្ន បុគ្គល​ជា​ចៅក្រម ឬ តុលាការ​នោះ​មាន​លក្ខន្តិកៈ​ការងារ​តឹងរឹង​យ៉ាងណាក្តី ក៏​ជារឿយៗ​គេ​ឮ​ការ ឧទ្ទាន​ឡើង​ថា “ អយុត្តិធម៌​ណាស់ ! តុលាការ​លំអៀង​....! ”

​នៅក្នុង​គម្ពីរ​សុត្តន្តបិដក ទីឃ​និកាយ បាដិ​កវគ្គ មាន​កត់ត្រា​អំពី​គោល​ធម៌​សម្រាប់​បុគ្គល​ដែល​មាន​នាទី​ជា​អ្នក​សម្រេចសេចក្តី ឬ វិនិច្ឆ័​យក្តី ជៀសវាង​អោយ​ខាងតែបាន ។ ដូច្នេះ​ពេល​នេះ​បញ្ហា​នៅត្រង់ថា តើ​គេ​ព្រម​អនុវត្ត​ដែរ​ឬ​អត់ ។ ព្រះពុទ្ធ​មិនមែន ជា​អ្នក​អង្កេត​ការណ៍​នៅក្នុង​តុលាការ​ទេ បុ​ន្តែ​ព្រះអង្គ​ទ្រង់​បាន​ជ្រាប​បញ្ហា​នេះ​យ៉ាង​ច្បាស់ ហើយ​បាន​រកឃើញ​ដំណោះស្រាយ​ពី ឫស គល់ នៃ​បញ្ហា ( Resolutions from the matter' roots ) នេះ​ទៀត​ផង​។ ព្រះពុទ្ធ​បាន​ហៅ​បញ្ហា​នេះ​ថា អគតិ ពោល​គឺ​ការ​លំអៀង ( Partiality) ហើយ​វា​មាន​ឫសគល់ ឬ​ប្រភព ៤ យ៉ាង​គឺ​:

១- លំអៀង ឬ​អគតិ​ព្រោះ​ស្រលាញ់ ( ឆន្ទាគតិ​= Prejudice of love or desire: partiality): បុគ្គល​ជា​សាច់ញាតិ ជា​គ្រួសារ ជា​ជន​ជាទី​ស្រលាញ់​របស់​ខ្លួន ជា​បក្ខពួក​របស់​ខ្លួន ឬ​ត្រូវគេ​សូកប៉ាន់​ដោយ​ការផ្តល់​អោយ​នូវ​ប្រយោជន៍​អ្វីមួយ​ជាដើម នៅពេល​ដែល​បុគ្គល​ទាំងនោះ​ប្រព្រឹត្ត​ខុស ពេល​ត្រូវ​គេ​ប្តឹង ក៏​តាំង​មើលរំលង​ទោសានុទោស​នោះៗ ហើយ​រំលប់ រំលាយ រំសាយ​កំហុស​ទាំងនោះ រួចហើយ​ក៏​សម្រេច​អោយ​បុគ្គល​ទាំងនោះ​រួច​ខ្លួន ។ មួយ​វិញ​សោត បុគ្គល​ទាំងនោះ​ប្រព្រឹត្ត​ខុស​មាន​ទំហំធំធេង ដូចជា​វាយដំ ធ្វើបាប​អ្នកទន់ខ្សោយ រឹបអូស​ទ្រព្យសម្បត្តិ​គេ បំពារបំពាន​លើ​អ្នកដទៃ ចាប់រំលោភ ឬ​កាប់​សំលាប់​គេ​ជា​ដើម នៅពេល​មាន​ភស្តុតាង និង​សាក្សី​ជាក់ស្តែង​ពេក ក៏​បែរជា​អោយ​ត្រឹមតែ​សារភាព​កំហុស សុំ​ទោស​ជា​ដើម​ក៏​ចប់​ទៅ ។ តើ​ភាគី​ជនរងគ្រោះ​អាច​ទទួលយក​បាន​ទេ ? សម្រែក​អយុត្តិធម៌​ប្រាកដ​ជា​លាន់ឮ​ឡើង ។​

២- លំអៀង ឬ អគតិ​ព្រោះ ស្អប់ ឬ ខឹង ( ទោសាគតិ = Prejudice of hatred or enmity): ដោយហេតុ​បុគ្គល​នោះ ក្រុម​នោះ ជា​មនុស្ស ឬ​ជា​ក្រុម​គូបដិបក្ខ ឬ​មាន​និន្នាការ​ផ្សេង​ពី​ក្រុម​ខ្លួន​, ជា​មនុស្ស ឬ​ក្រុម​ដែល​ខ្លួន​មិន​ពេញចិត្ត ឬ ធ្លាប់​មាន​គំនុំ​ជាមួយ​ខ្លួន​ជាដើម ។ ពេល​បុគ្គល​នោះ ក្រុម​នោះ​មាន​បញ្ហា​ក្តីក្តាំ​ក៏​កាត់ក្តី​អោយ​ចាញ់ ឬ​បើ​មាន​កំហុស​តិចតួច ក៏ ធ្វើអោយ​មាន​ទោស​ធ្ងន់​ជាដើម ។​

៣- លំអៀង​ឬ​អគតិ​ព្រោះ​វង្វេង ឬ ល្ងង់ខ្លៅ ( មោហាគតិ​= Prejudice of delusion or stupidity): ដោយ ហេតុ​ខ្វះ​ការប្រុងប្រយ័ត្ន ទើប​ទទួលបាន​ភស្តុតាង និង​សាក្សី​ដែល​គេ​ក្លែង បំភ័ន្ត ព័ត៌មាន​មិន​ពិត ទើប​កាត់ក្តី​ខុស ។ ភាព​មិន​ឆ្លៀវឆ្លាស ក្នុង​កិច្ច​អង្កេត និង​ថ្លឹងថ្លែង​ហេតុការណ៍ ក៏​មិន​អាច​វិនិច្ឆ័​យក្តី​អោយបាន​សុក្រឹត ។

៤- លំអៀង ឬ អគតិ​ព្រោះ​ភ័យខ្លាច ( ភយាគតិ = Prejudice of fear): បុគ្គល ( ឬ សាច់ញាតិ បក្សពួក​របស់​បុគ្គល ) ដែល​មាន​ឋានៈ បុណ្យស័ក្ត ឬ ទ្រព្យសម្បត្តិ​ជាដើម ដឹង​ថា​បុគ្គល​ទាំងនោះ​ប្រព្រឹត្តល្មើស​ហើយ ប៉ុន្តែ​នៅតែ មិន​ហ៊ាន​ផ្តន្ទាទោស​ទៅតាម​និយាម​ច្បាប់​ដែល​បាន​កំណត់​រួចហើយ ដោយហេតុតែ​ខ្លាច​ឋានៈ បុណ្យស័ក្ត​បុគ្គល​នោះ​ជា​ដើម ។​

​បុគ្គល​ជា​អ្នក​កាន់​ច្បាប់ ឬ ចៅក្រម តុលាការ​ត្រូវ​តែ​ជៀសវាង​អោយ​ខាងតែបាន​នូវ​អគតិ​ទាំង ៤ នេះ ទើប​អាច​ធានាបាន​ថា យុត្តិធម៌ ( Justice ) នឹង​ប្រព្រឹត្តទៅ​ចំពោះ​មនុស្ស​ទូទៅ ។ ព្រះពុទ្ធ​បាន​បង្រៀន​ថា គេ​អាច​លះបង់​ទ្រព្យសម្បត្តិ ដើម្បី​រក្សា​អវៈយវៈ លះបង់​អវៈយវៈ ដើម្បី​រក្សា​ជីវិត ប៉ុន្តែ​ក្នុង​ករណី​ខានមិនបាន សុខចិត្ត​លះបង់​ជីវិត ( ឬ មុខតំណែង​) ដើម្បី​រក្សា​ធម៌ ។ ធម៌ គឺ​អ្វី​ដែល​ពិត មិន​លំអៀង ឬ យុត្តិធម៌​នេះ​ឯង ។

​ចំណែក​អ្នក​ដឹកនាំ ត្រូវតែ​ប្រយ័ត្ន​អោយ​មែនទែន​កុំអោយ​ធ្លោយ​ធ្លា​ន់​ខ្លួន​ចូល​ទៅក្នុង​អគតិ​ណាមួយ​ជាដាច់ខាត ។ ជា​អ្នកដឹកនាំ​គេ ជារឿយៗ​រមែង​មាន​មនុស្ស​ប្លម អែបអប រណែបរណប ចាក់​ចេក ចាក់​ស្ករ ញុះញង់ ក្លែងបន្លំ​ការពិត ( ជាពិសេស មនុស្ស​នៅ​ក្បែរ​ខ្លួន ) ដែល​ប្រការ​ទាំងនេះ​ឯង ធ្វើអោយ​អ្នកដឹកនាំ​ក្លាយ​ជា​ជន​អគតិ ខ្វះ​យុត្តិធម៌ ខ្វះ​គុណធម៌​ដោយ​មិន​ដឹង​ខ្លួន ឬ ដោយ​ចេតនា​ក៏សឹងមាន ៕

ប្រវត្តិសង្ខេបសម្តេចព្រះមហាឃោសនន្ទ

​​​​​​







(ដកស្រង់ពីអត្ថបទវត្តត្រៃរតនារាម)

អ្នកប្រាជ្ញខ្មែរសម័យថ្មី(សម្តេចមហាឃោសនន្ទ)

Age 94, May 23, 1913 - March 12, B.E.2550/C.E.2007
Passed away in Massachusetts, United States of America

Leading Buddhist intellectuals and civil society groups have called on the government to address a recent outbreak of offences ranging from drunkenness to rape and a deadly beating all allegedly committed by monks.
They warned that if the behaviour of monks continues to deteriorate, it could seriously diminish the position of Buddhism within Cambodian society.
Miech Ponn, an adviser to the Mores and Customs Commission at the Buddhism Institute, said that in the past, cases of monks’ engaging in sexual relationships were exceptionally rare, and that he had never heard of monks drinking wine, let alone killing people.
“Even though these have been isolated cases, they have the potential to impact Buddhism in Cambodia as a whole,” he said. “I think either the Ministry of Cults and Religions or supreme patriarchs should take action in order not to have such acts – drinking wine and killing people – occur among the monks again.”
Miech Ponn also suggested that the cause of such incidents might be the modern technology to which monks are increasingly exposed. Earlier this month, an 18-year-old monk in Kampong Thom province was charged with beating and injuring a fellow monk who failed to answer a call from the perpetrator on his mobile phone.
Thun Saray, president of the rights group ADHOC, echoed Miech Ponn’s concerns, urged the country’s religious authorities to find ways to strengthen discipline among members of the Buddhist community because of their role in society.
“If monks act the same as other people, they will cease to be respected, and no one will believe in them anymore,” he said. “It is a big loss of honour to Buddhism that there were cases of monks killing people because Buddhism tells people not to kill anything that is alive.”
A fellow monk shaves the head of a boy joining the monkhood in Battambang earlier this year.
Min Khin, minister of cults and religions, said Thursday that he was too busy to speak.
Tep Vong, supreme patriarch of Cambodia, said he was aware a monk had been charged with killing a nun earlier this week in Banteay Meanchey province and welcomed the legal action.
“I do not have any particular advice on the issue because Buddhism already takes a clear position against killing animals and human beings,” he said, adding that anyone who committed a crime should be brought before the courts.
He also insisted that his adviser, Kiet Chan Thouch, chief monk of Wat Leu in Preah Sihanouk province, was not guilty of getting drunk and attacking fellow monks in his pagoda, as was recently alleged.
“I already investigated [Kiet Chan Thouch’s] case, and the accusations against him are untrue,” he said. The supreme patriarch is now pursuing legal action against Kiet Chan Thouch’s accusers, who he said had deliberately set out to damage the man’s reputation.
According to the government, Cambodia has more than 4,300 active pagodas and 60,000 monks. Ninety-five percent of the Kingdom’s population is Buddhist.

ខួប​ទី​៤០ សោយ​ទិវង្គត​នៃ​សម្ដេច​ព្រះ​សង្ឃរាជ ជួន ណាត

វេលា​ម៉ោង​២០​និង​២០​នាទី ថ្ងៃ​ទី​២៥ ខែ​កញ្ញា ឆ្នាំ​១៩៦៩ គឺ​រយៈ​ពេល​​៤០​ឆ្នាំ​មុន​នេះ វីរ​បុរស​នៃ​ប្រជាជាតិ​ខ្មែរ​យើង សម្ដេច​ព្រះ​សង្ឃរាជ ជួន ណាត ទ្រង់​បាន​លា​ចាក​ផែន​ពសុភា លា​ចាក​ស្រុក​ខ្មែរ និង​ប្រជាជន​ខ្មែរ​ដែល​ជា​ទី​ស្រឡាញ់​របស់​ទ្រង់​និង​នៃ​យើង​គ្រប់​ៗ​គ្នា។
ថ្វី​ដ្បិត​តែ​ព្រះ​កាយ​ព្រះ​អង្គ​មិន​បាន​នៅ​ជាមួយ​យើង​ទៀត​ក្ដី​ តែ​ព្រះ​អច្ឆរិយ និង​កេរ្តិ៍​ព្រះ​អង្គ​ជា​ច្រើន​អនេក​បាន​បន្សល់​ទុក​ដល់​ពួក​យើង​រាល់​គ្នា ដោយ​មាន​គុណ​ឥត​គណនា។
សូម​ឧទ្ទិស​កុសល​ផល​បុណ្យ​ទាំង​ហ្លាយ​ជូន​ដល់​សម្ដេច​ព្រះ​សង្ឃ​រាជ សូម​ទ្រង់​ជួប​ប្រទះ​តែ​ឋាន​បរម​សុខ​ និង​ជួយ​បណ្ដាល​ឲ្យ​ជាតិ​ខ្មែរ ប្រទះ​នឹង​សុខ​សន្តិភាព អភិវឌ្ឍនភាព និរន្តរ៍​អើយ៕(ដកស្រង់ពីកំណត់ហេតុសុភ័ក្ត)

រូបថតកម្មវិធីបុណ្យអកអំបុក

កាលពីថ្ងៃ អាទិត្យ ទី​ ០១ ខែ វិច្ឆិកា ឆ្នាំ២០០៩ ​​មជ្ឈមណ្ឌលព្រះពុទ្ធ
សាសនាខ្មែរបានរៀបចំកម្មវិធីអកអំបុកនៅមជ្ឈមណ្ឌលជនបរទេស
ក្រុងអាន់សាន អាគារជាន់ទី ៣ ដោយមានបងប្អូនប្រជាពលរដ្ឋខ្មែរ
ចូលរួមសប្បាយរីករាយយ៉ាងច្រើនកុះករ។

សង្គមស៊ិវិលបារម្ភអំពីវិន័យរបស់ព្រះសង្ឃនៅកម្ពុជា

អាកប្បកិរិយាមិនល្អប្រពៃរបស់ព្រះសង្ឃខ្លះ នៅប្រទេសកម្ពុជា កំពុងបង្កឲ្យមានការព្រួយ

បារម្ភសម្រាប់ក្រុមសង្គមស៊ីវិល និងក្រុមបញ្ញាវ័ន្តព្រះពុទ្ធសាសនា នាំមុខនៃប្រទេសកម្ពុជា។

កាសែតភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ រាយការណ៍ថា ក្រុមសង្គមស៊ីវិលនិងក្រុមបញ្ញាវ័ន្តព្រះពុទ្ធ សាសនា
ព្រមានថា ប្រសិនបើក្បួនច្បាប់វិន័យព្រះសង្គនៅតែចុះដុនដាបតទៅទៀតនោះ វានឹងធ្វើឲ្យ
អន្តរាយដល់តួនាទីរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា នៅក្នុងសង្គមខ្មែរ។

កាសែតភ្នំពេញប៉ុស្តិ៍ និយាយថា ក្រុមទាំងពីរនោះ កំពុងអំពាវនាវដល់រដ្ឋាភិបាលឲ្យដោះ
ស្រាយការផ្ទុះកើតមានឡើងនាពេលថ្មីៗនេះ នូវបទល្មើស ដែលមានចាប់តាំងពីភាពស្រវឹង
សុរា រហូតដល់ការចាប់រំលោភផ្លូវភេទ និងការវាយដំរហូតដល់ស្លាប់ ដែលគេចោទថា បាន
ប្រព្រឹត្តដោយព្រះសង្ឃ។

លោក មៀច ប៉ុន ទីប្រឹក្សាគណៈកម្មការប្រពៃណី ទំនៀមទម្លាប់នៅឯវិទ្យាស្ថានពុទ្ធ
សាសនបណ្ឌិត និយាយថា នៅគ្រាអតីតកាល ករណីព្រះសង្ឃទាក់ទិនក្នុងទំនាក់ទំនង
ផ្លូវភេទកម្រកើតមានឡើងណាស់ និងថាលោកមិនដែលឮអំពីព្រះសង្ឃឆាន់សុរា និង​និង

សម្លាប់មនុស្សឡើយ៕

(ដកស្រង់ពីវិទ្យុអូស្រ្តាលី)

ការរស់នៅ និង សេដ្ឋកិច្ច សម័យក្រោយអង្គរ

ការរស់នៅរបស់អានាចក្រប្រជានុរាស្រ្ដ ក្នុងគ្រាស្រុកមានសន្ដិភាព និង ក្នុងគ្រាស្រុកមានចំបាំងរាំងជល់ ឃើញថាមាន

លក្ខណៈខុសប្លែកគ្នាឆ្ងាយណាស់។
សេចក្ដីស្រង់ខាងក្រោមនេះពីសៀវភៅ Le Sdach Kan របស់ Adhémard Leclère អាចបញ្ជាក់លក្ខណៈនេះបានខ្លះ។
Le royaume avait retrouvé la paix d' autrefois et les habitantsn se l' ancienne monarchie។

ជាទូទៅ គេឃើញថាអានាចប្រជានុរាស្រ្ដមានការតព្វកិច្ចត្រូវ បង់ពន្ធជូនរាជការ ប៉ុន្ដែក្នុងករណីខ្លះ ព្រះរាជាទ្រង់សព្វរា

ជហរិទ័យលើកលែងមិនអោយយកពន្ធបាន ដូចព្រះធម្មរាជាទ្រង់បានបញ្ជាអោយលើកលែងពន្ធរាជការខ្លួន និង ពន្ធរាជ

ធានី អស់រយៈកាល៣ឆ្នាំ។ អែព្រះបាទស្រីជេដ្ឋាធិរាជ (ស្ដេកន) កាលច្បាំងឈ្នះព្រះបាទស្រីសុគន្ធបទ ហើយធ្វើពិធីរាជា
ភិសេកឡើងសោយរាជនោះ ព្រះអង្គទ្រង់បង្គាប់អោយរាជការ លើកលែងអានាប្រជានុរាស្ដ្រទូទាំងប្រទេសមិនអោយ
បង់ពន្ធក្នុងរយៈពេលមួយឆ្នាំ ហើយគេបានបញ្ជាក់សេចក្ដីថា អានាប្រជានុរាស្រ្ដបានសំបូណ៌សប្បាយ។

ម្យ៉ាងទៀតអានាប្រជានុរាស្រ្ដត្រូវបានកែនអោយបំពេញកិច្ចការធំៗ ដូចជាលើកផ្លូវ សង់ស្ពាន ជីកព្រែក ជីកអូរ លើកទំ
នប់៘ សំរាប់បំរើប្រយោជន៍រួម និង កិច្ចការខ្លះទៀតសំរាប់បំរើផលប្រយោជន៍ព្រះរាជា។
ក្រៅពីកិច្ចការទាំងប៉ុន្មាន ដែលត្រូវបំពេញដូចបានរៀបរាប់មកហើយនេះ ពួកយុវជន ក្នុងព្រះរាជនាចក្រត្រូវជាប់កំនែន
ជា ទាហាន ក្រៅកំនែនទៀត នៅពេលណាស្រុកមានចំបាំង ពួកទាហានប្រភេទនេះ ត្រូវកែនអោយចូលបំរើក្នុងកងទ័ព
ភ្លាមៗ។

ក្នុងករណីស្រុកកើតចំបាំង ទោះជាចំបាំងគ្នាអែងក្ដី ចំបាំងការពារជាតិក្ដី អានាប្រជានុរាស្រ្ដត្រូវជួបប្រទះនឹងទុក្ខវេទនា
យ៉ាងខ្លាំង ព្រោះក្រៅពីការតព្វកិច្ចទាំងប៉ុន្មានដែលត្រូវបំពេញខាងលើ រាស្រ្ដត្រូវប្រមូលទ្រព្យសម្បត្ដិ ស្បៀងអាហារផ្គត់
ផ្គង់អោយកងទ័ពថែមទៀត។ ពិសេសទៅទៀតក្នុងចំបាំងសម័យណាក៏ដូចសម័យណាដែរ អានាប្រជានុរាស្រ្ដរមែងតែ
ងតែស្លាប់ដោយខ្មាំងសត្រូវប្រហារផង ដោយជំងឺតំកាត់ផ្សេងៗផង។ ឆ្លៀតអោកាសដែលមានការវឹកវរដូច្នោះ ចោរខ្មួញ
តែងតែកំរើកថ្លើមធំ ប្លន់កាប់ចាក់នៅគ្រប់ស្រុកគ្រប់ដំបន់។

ក្នុងវិស័យសេដ្ឋកិច្ចគេសង្កេតឃើញមានសកម្មភាពផ្សេងៗដូចតទៅ៖
កសិកម្ម
កសិកម្មទំនងជាសកម្មភាពសេដ្ឋកិច្ចសំខាន់ជាងគេ ព្រះគេបានសង្កេតឃើញថា អ្នកដឹកនាំជាតិតែងតែយកចិត្ដទុកដាក់
នឹងបញ្ហាទឹកណាស់។ ក្នុងការស្ថាបនារាជធានីថ្មីម្ដងៗ ព្រះរាជាតែងនឹកគិតទៅដល់ដីធ្លីសំរាប់អោយរាស្រ្ដធ្វើស្រែចំការ
និងការជីកអូរ ជីកប្រលាយ ជីកព្រែកសំរាប់យកទឹកផ្គត់ផ្គង់ដល់មុខរបរនេះទៀត។ ក្នុងរជ្ជកាលព្រះចន្ទរាជា ព្រះអង្គទ្រង់
អោយគេចាប់ឆ្ការព្រៃ ដើម្បីពង្រីកទំហំដីស្រែចំការ។ ក្នុងគ្រាមានចំបាំងគ្នាអែងក្នុងស្រុក តែកាលណាដល់រដូវវស្សាគេ
តែងតែស្រុះស្រួលគ្នាទាំងសងខាង ដើម្បីរំលាយទ័ពផ្អាកសង្រ្គាម អោយទាហានត្រលប់ទៅកាន់ទីលំនៅរៀងៗខ្លួន និង
ប្រកបរបរធ្វើស្រែចំការ។ ធ្វើយ៉ាងនេះឃើញថា ដូនតាយើងលោកយល់ច្បាស់ណាស់នូវសារៈសំខាន់របស់សេដ្ឋកិច្ចក្នុង
ពេលចំបាំងគឺ «ធ្វើស្រែនឹងទឹក ធ្វើសឹកនឹងបាយ» យ៉ាងមិញបើគ្មានបាយទេ ទាហាន និង អានាប្រជារាស្រ្ដទូទៅ នឹងត្រូវដា
ច់ពោះស្លាប់ ហើយគេគ្មានលទ្ធភាពនឹងធ្វើចំបាំងតទៅទៀតដែរ។

ក្នុងសម័យលង្វែក គឺ នៅពេលដែលព្រះរាជាខ្មែរ បានទាក់ទងជាមួយអ្នកផ្សាយសាសនាព័រទុយកល និង អេស្ប៉ាញ ព្រះ
អង្គតែងបានផ្ដល់ទេយ្យទានជាអង្ករ ដល់អ្នកទាំងនោះដែលរស់នៅក្នុងប្រទេសខ្មែរផង និង ដល់អង្ការធំខាងផ្សាយសាស
នានៅ ម៉ាលាកា ផង។

ពាណិជ្ជកម្ម
ដោយសារទន្លេមេគង្គជាផ្លូវគមនាគមមួយហើយសំខាន់ ក្រុងចតុមុខក៏ក្លាយទៅជាកំពង់ផែមួយដែលមានឈ្មួញបរទេស
ចេញចូលលក់ដូរតាំងពីរជ្ជកាល ព្រះបរមរាជាទី២ ចៅពញាយ៉ាតម៉្លេះ។ ដល់មកសម័យព្រះចន្ទរាជា និង ស្ដេចកន ច្បាំង
គ្នាអែង គេឃើញមេទាំងពីរនេះសុទ្ធតែបានបញ្ជាអោយដដឹកទំនិញយកទៅលក់អែបរទេស ហើយទិញយកគ្រឿងស
ស្រ្ដាវុធយកមកវិញ។ តាមអែកសារអឺរ៉ុប ព្រះបរមរាជាទី៤ កាលដែលទាក់ទងជាមួយជនជាតិអឺរ៉ុបនោះ ព្រះអង្គទ្រង់មា
នសង្ឃឹមថា សកម្មភាពខាងជំនួញ នឹងកើតមានឡើង បន្ទាប់ពីការមកដល់របស់ពួកបព្វជិត តែព្រះអង្គពុំបានទទួលផលល្អ
ក្នុងវិស័យនេះឡើយ។ ក៏ប៉ុន្ដែបើតាមប្រភពដដែលនោះ ឃើញថាក្នុងរជ្ជកាលក្រោយៗមកទៀត មានឈ្មួញបរទេសជា
ច្រើនគឺ ចិន ជប៉ុន ជ្វា បានមកធ្វើជំនួញក្នុងប្រទេសខ្មែរតាមផ្លូវទឹក ជាពិសេសនៅកំពង់ផែចតុមុខនេះអែងដែលជាផ្សារ
លក់គ្រឿងទេស ភ្លុកដំរី ស្បែកសត្វ ជ័រកំញាន ៘

សិប្បកម្ម និង អុស្សាហកម្ម
អុស្សាហកម្មដែលសំខាន់ជាងគេ ទំនងជាការស្លដែក។ អុស្សាហកម្មប្រភេទនេះ មានសន្ទុះខ្លាំងដោយមានការទំនុកបំរុង
ពីព្រះចន្ទរាជា។ ប៉ុន្ដែរបរប្រើដែកជាវត្ថុធាតុដើម មានរបរដំដែកជាដើម ឃើញមានសកម្មភាពរួចទៅហើយតាំងពីរជ្ជ
កាលព្រះបាទ ចៅពញាយ៉ាតម៉្លេះ។

ជំនឿ និងទំនៀមទំលាប់
ទោះបីនៅសម័យនោះ ព្រះពុទ្ធសាសនាបានជ្រួតជ្រាបចូលក្នុងសង្គមខ្មែរហើយក៏ដោយ ក៏ជនជាតិខ្មែរយើងពុំបានលះ
បង់ចោលនូវជំនឿដើមរបស់ខ្លួនឡើយ។ យ៉ាងណាមិញ តាំងពីព្រះរាជាដល់ប្រជារាស្រ្ដតូចតាចគ្រប់ជាន់ថ្នាក់សុទ្ធតែជឿ
ខ្មោចបិសាច អារក្ស អ្នកតា បង់បត់៘ រាជពង្សាវតារខ្មែរបាននិយាយថា កាលកសាងរាជធានីចតុមុខ ព្រះបរមរាជាចៅ
ពញាយ៉ាត ទ្រង់ចាត់អោយសាង ខ្លាងមឿង (អ្នកតាចាំស្រុក) មួយនៅខាងមុខ វត្ដអុណ្ណាលោម និងរូបអ្នកតាបង់បត់ជាច្រើ
នកន្លែងទៀត ទុកជាទ្វារព្រះនគរ ជាបង្ការសឹកសង្រ្គាមពីប្រទេសជិតខាង។ តាពេជ ដែលបានបូជាជីវិត ដើម្បីទៅកែន
ទ័ពបិសាច មកជួយអាសាព្រះ ចន្ទរាជា ក្នុងគ្រាចំបាំងមួយ ស្ដេចកន នោះបានក្លាយទៅជាអ្នកតា១រូប ដែលប្រជារាស្រ្ដខ្មែ
របានធ្វើពិធីគោរពបូជា ជារៀងរាល់ឆ្នាំ។

ក្នុងវិស័យជំនឿលើខ្មោចនេះ គេជឿទៀតថា ដើម្បីកសាងទំនប់ទឹក រឺ ព្រះវិហារអោយជាប់ល្អ គេត្រូវយកអ្នកទោសអស់
ជីវិតទៅកប់ក្រោមទំនប់នោះ រឺ គេត្រូវយកខ្មោចទៅទ្រាប់បាតសសរព្រះវិហារ។

ម្យ៉ាងទៀត ខ្មែរនៅគ្រប់ជាន់ថ្នាក់សុទ្ធតែយល់ថា ការយល់សប្ដិជាការប្រាប់អោយដឹងពីមុនពីហេតុការណ៍ ដែលបំរុងនឹង
កើតឡើង ម៉្លោះហើយគេតែងតែអោយហោរាទស្សន៍ទាយមើលមិនដែលខាន ជាពិសេសក្នុងមជ្ឈដ្ឋានបរមរាជវាំងដែ
លពួកហោរាជាមន្រ្ដីមួយប្រភេទចាំតែបំពេញមុខការខាងទស្សន៍ទាយនេះអែង។

ក្រៅពីនេះ ខ្មែរនៅមានជំនឿមាំលើពាក្យសំបថ ដែលគេយល់ថា មានលក្ខណៈសក្ដិសិទ្ធណាស់។ ពួកនាម៉ឺនសព្វមុខមន្រ្ដី
ពួកសេនាទាហានសុទ្ធតែត្រូវផឹកទឹកពិភទ្ទសច្ចាជារៀងរាល់ឆ្នាំជាការសំដែងភក្ដីភាពរបស់ខ្លួនចំពោះព្រះមហាក្សត្រ។
រាជពង្សាវតារខ្មែរបានកត់ទុកនូវពិធីជាទំនៀមទំលាប់យ៉ាងសំខាន់ពីរ គឺពិធី បុណ្យចូលឆ្នាំថ្មី១ និងពិធី បុណ្យអុំទូក១។

បុណ្យចូលឆ្នាំថ្មី ទំនងជាពិធីបុណ្យសំខាន់ជាងគេ ពីព្រោះទោះបីមានកើតចំបាំងគ្នាអែងក៏ដោយក៏គេត្រូវផ្អាកចំបាំងនោះ
សិនដើម្បីបានរៀបចំពិធីបុណ្យនោះ។ អែពិធី បុណ្យអុំទូកជាអោកាសមួយដែលគេធ្វើការប្រនាំងទូក លយកន្ទោងធំ ទូក
ប្រទីប និងអុជកាំជ្រួច។ គេថាធ្វើដូច្នេះ គឺដើម្បីថ្វាយទៅព្រះចង្កូមកែវ ដែលតំកល់នៅពិភពនាគ អែការអុជកាំជ្រួចរន្ទា
គឺថ្វាយទៅចូលាមណីចេតិយ ដែលតំកល់ព្រះចង្កូមកែវនៅស្ថានត្រៃត្រឹង្ស។

វប្បធម៌

អក្សរ ភាសា អក្សរសិល្ប៍
គួរគប្បីរំលឹកឡើងវិញថា ចាប់តាំងពីដើមស.វ.១៤រៀងមក គេពុំឃើញមានសិលាចារឹកនៅប្រទេសខ្មែរទៀតទេ។លុះដ
ល់មករជ្ជកាលរបស់ព្រះ ចន្ទរាជា ទោះបីពេលនោះរាជធានីពិតប្រាកដតាំងនៅរាជធានីលង្វែកក៏ដោយ ក៏ព្រះរាជាខ្មែរ
តែងនិយមនាំពួកបរិវារទៅគង់នៅតំបន់អង្គរជាហូរហែរៀងមក។ គឺក្នុងសម័យនោះហើយដែលខ្មែរបានកសាងសិលា
ចារឹកឡើងវិញ។ សិលាចារឹកទាំងនោះ គេបានចារទុកក្នុងប្រាសាទ នគរវត្ដ ជា៣អន្លើ គឺនៅទីដែលហៅថា ព្រះពាន់ ត្រង់
ដែលមានព្រះពុទ្ធរូបច្រើននោះខ្លះ នៅថ្នាក់លើបំផុតដែលហៅថា បាកាណនោះខ្លះ និងនៅព្រះរបៀងថ្នាក់ក្រោម។ សិ
លាចារឹកទាំងនោះមានទាំងអស់៤០ ផ្ទាំងមានចំនុចកាលកំនត់ពីគ.ស. ១៥៦៥ ដល់ ១៧៤៦ ប៉ុន្ដែសករាជដែលប្រើគឺជា ម
ហាសករាជ។ សេចក្ដីក្នុងសិលាចារឹកនោះ និយាយពីរឿងធ្វើបុណ្យផ្សេងៗ គឺប្រោសខ្ញុំអោយរួចជាអ្នកជា បំបួសមនុស្ស
លាបំនន់ សាងព្រះ សាងពិដាន និងថ្វាយរបស់ជាពុទ្ធបូជា៘ ជារបស់ស្ដេចខ្លះមន្រ្ដីខ្លះ រាស្រ្ដខ្លះ។

ចំពោះសេចក្ដីក្នុងសិលាចារឹកទាំងនោះ អ្នកស្រាវជ្រាវខ្មែរមួយក្រុមបានបន្ថែមសេចក្ដីទៀតថា «សេចក្ដីអស់នេះ ជាពាក្យ
របស់អ្នកចាលចាញ់ ហើយមានទីពឹងទីរលឹកចំពោះព្រះរតនត្រៃប៉ុណ្ណោះ ជាអ្នកសុខចិត្ដទទួលសេចក្ដីលំបាកវេទនាដោ
យយល់ថា ជាផលនៃកម្មអាក្រក់ដែលខ្លួនបានប្រព្រឹត្ដមកហើយក្នុងអតីតជាតិ តែពុំបានអស់កំលាំងសេចក្ដីប្រឹងប្រែងឡើ
យ តែងខំសន្សំបុណ្យកុសលដើម្បីសេចក្ដីចំរើនដែលខ្លួន និង ដល់ប្រទេស។

ភាសាដែលប្រើក្នុងសិលាចារឹកទាំងនោះ ជាភាសាខ្មែរធម្មតាក្នុងសម័យកន្ដាលពាក្យពេជន៍ បុរាណលាយលំខ្លះដែរ តែ
យើងអាចមើលយល់សេចក្ដីបានច្រើន។ ជាការគួរអោយស្ដាយពេកណាស់ សាស្រ្ដាស្លឹករិត និង ក្រាំង ក្នុងសម័យដែលយើ
ងលើកយកមកសិក្សានេះត្រូវវិនាសបាត់បង់ខ្ទេចខ្ទីអស់ជាច្រើន នេះទំនងជាមកពីសត្រូវជិតខាង កាលដែលចូលមកលុ
កលុយស្រុកទេសយើង គេនាំគ្នាដឹកជញ្ជូនយកទៅទុកជាទ្រព្យសម្បត្ដិផ្ទាល់ទៅ ហើយម្យ៉ាងទៀតប្រហែលជាត្រូវភ្លើង
ឆេះ ក្នុងគ្រាមានសង្គ្រាមនោះហើយ។ ប្រសិនបើមាននៅសេសសល់ គឺនៅតាមវត្ដអារាម តែច្រើនពុំមានឈ្មោះអ្នក
និពន្ធ។ ចំពោះរឿងនេះមានមតិខ្លះយល់ថា មកតែពីរបបគ្រប់គ្រងធ្វើអោយអ្នកនិពន្ធខ្លាចរអា ពុំហ៊ានបញ្ចេញឈ្មោះ
របស់ខ្លួនអោយអ្នកផងស្គាល់ទេ តែមានមតិខ្លះទៀតយល់ថា មកពីអ្នកចារមានទំលាប់អាក្រក់លប់បំបាត់ឈ្មោះអ្នកនិពន្ធ
ចោល ហើយតាំងខ្លួនអែងជាអ្នកនិពន្ធជំនួសវិញ។

ស្នាដៃមួយដែលគេស្គាល់ឈ្មោះអ្នកនិពន្ធពិតប្រាកដគឺ ល្បើកអង្គរ នពន្ធដោយអ្នកប៉ាង ក្នុងគ.ស.១៨៩៨ ជាកាព្យនិយាយ
ពីការកសាងប្រាសាទ អង្គរវត្ដ តាមរបៀបរឿងទេពនិទាន។ ប៉ុន្ដែអ្នកស្រាវជ្រាវខ្មែរខ្លះបានដាក់កាលកំនត់រឿងនេះខិត
មកមុខបន្ដិចទៀត គឺនៅគ.ស. ១៦០៩ វិញ។

សាសនា និងលទ្ធិផ្សេងៗ

ព្រះពុទ្ធសាសនា
ព្រះពុទ្ធសាសនាបែបហីនយានប្រើភាសាបាលី ដែលបានចូលមកប្រតិស្ឋានក្នុងប្រទេសចាប់តាំងពីបដិវត្ដន៍នាយត្រសក់
ផ្អែម បានចារឹករឹសគល់យ៉ាងជ្រៅចូលក្នុងសង្គមខ្មែរ ជនជាតិខ្មែរគ្រប់ស្រទាប់ ចាប់តាំងពីព្រះមហាក្សត្រ ដល់ប្រជារាស្រ្ដ
តូចតាចបំផុតសុទ្ធតែមានជំនឿមុតមាំលើព្រះពុទ្ធសាសនា ដែលគេចានចាត់ទុកថា ជាទីពឹងទីរលឹក ទោះបីគេបានលះប
ង់ចោលជំនឿដើមរបស់គេលើខ្មោច បិសាច អារក្ស អ្នកតា បង់បត់ក៏ដោយ។ សង្គមខ្មែរលែងងាកទៅរកសាសនាព្រាហ្ម
ណ៍ទៀតហើយ។ ប៉ុន្ដែនៅបរមរាជវាំង គេឃើញមានពួកបាគូ (ព្រាហ្មណ៍) ដែលគ្រាន់តែមាននាទីថែរក្សាព្រះខាន់រាជ
ព្រះលំពែងជ័យ និង គ្រឿងបញ្ចក្សត្រ និងរៀបចំធ្វើព្រះរាជពិធីផ្សេងៗតែប៉ុណ្ណោះ។

ក្នុងសម័យនោះ ចំនួនវត្ដអារាមបានកើនឡើងជាលំដាប់។ ព្រះមហាថេរ ដែលមាននាមើលការខុសត្រូវលើការរៀបចំ
ខាងសាសនា និងលើវត្ដអារាមនៅក្នុងខេត្ដនិមួយៗលែងមានលទ្ធភាពបន្ដការគ្រប់គ្រងនោះតទៅទៀតហើយ។ ដោយ
ហេតុនោះ សំដេចព្រះសង្ឃរាជ ដោយមានការព្រមព្រៀងជាមួយ រាជាគណឋានានុក្រម និងសហការីទាំងអស់ ទ្រង់បាន
ស្នើទៅព្រះរាជា សូមអោយមានការកែប្រែដែលមានបែបផែនដូចតទៅ៖
ព្រះមហាថេរមួយអង្គៗ អិលូវត្រូវតែងតាំងជា មេគណៈ ទទួលការខុសត្រូវលើ គណៈសង្ឃក្នុងខេត្ដនិមួយៗ។ ចំនែក
អែ រាជាគណៈ ទាំង៤សំរាប់ និង សំដេចសង្ឃរាជជាអ្នកត្រួតពិនិត្យ និងសំរេចកិច្ចការសាសនាទាំងពួងក្នុងព្រះរាជនាចក្រ
ទាំងមូល។

គួរគប្បីបញ្ជាក់ថា រាជាគណៈ រឺមន្រ្ដីសង្ឃទាំង៤ សំរាប់ ត្រូវចែកជា សំរាប់អែក ទោ ត្រី ចត្វា ដូចមន្រ្ដីជាន់ខ្ពស់ខាងអានា
ចក្រដែរ៖
- សំរាប់អែក ជារាជាគណៈ របស់ក្សត្រីយ៍ទ្រង់រាជ
- សំរាប់ទោ ជារាជាគណៈ របស់ក្សត្រីយ៍អុភយោរាជ
- សំរាប់ត្រី ជារាជាគណៈរបស់សំដេចព្រះមហាអុបរាជ
- សំរាប់ចត្វា ជារាជាគណៈរបស់សំដេចព្រះវររាជជននី
គួរគប្បីបញ្ជាក់ម្យ៉ាងទៀតថា ព្រះសង្ឃ និងវត្ដអារាមក្នុងសម័យនោះមានមុខងារយ៉ាងសំខាន់ក្នុងវិស័យសង្គមកិច្ច។ យ៉ា
ងណាមិញ ព្រះសង្ឈពុំមែនគ្រាន់តែជាស្រែបុណ្យប៉ុណ្ណោះទេ តែព្រះអង្គជាអ្នកអប់រំ ផ្ដល់ចំនេះវិជ្ជាគ្រប់បែបយ៉ាង គិត
ទាំងចំនេះខាងមុខរបរផងដល់ពុទ្ធបរិសទ្ធជើងវត្ដ។ នេះហើយជាកត្ដាមួយធ្វើអោយរាស្រ្ដខ្មែរកាន់តែជក់ចិត្ដលើព្រះពុទ្ធ
សាសនាថែមទៀត។ ពួកយុវជនតែងនិយមចូលទៅបួសអស់មួយរយៈកាល ហើយសិក្ខមកវិញ ទើបអ្នកផងគេចាត់ទុក
ជាមនុស្សពេញលក្ខណៈមានចំនេះចេះដឹង ស្គាល់ខុស ស្គាល់ត្រូវ៘

សាសនាគ្រិស្ដ
ជនជាតិអឺរ៉ុបមានពួកព័រទុយកល និងអេស្បាញជាដើម បានប៉ុនប៉ងយកសាសនាគ្រិស្ដ មកផ្សាយក្នុងប្រទេសខ្មែរចាប់ពី
ពាក់កន្ដាលទី២ នៃស.វ.ទី១៦។ ទោះបីព្រះរាជាខ្មែរភាគច្រើនទ្រង់ទទួលរាក់ទាក់ និងផ្ដល់ជំនួយផ្សេងៗ ជាច្រើនដល់អ្នក
ផ្សាយសាសនា ក្នុងបំនងអោយពួកបព្វជិតជួយធ្វើអន្ដរាគមន៍ សុំជំនួយទ័ពមកទប់ទល់នឹងសត្រូវខាងក្នុង និងខាងក្រៅប្រ
ទេសក៏ដោយ ក៏ការប៉ុនប៉ងផ្សាយសាសនាថ្មីនេះ តែងទទួលបរាជ័យគ្រប់ពេលវេលា។

បព្វជិត Gaspar da Cruz ដែលជាអ្នកផ្សាយសាសនាជាតិអឺរ៉ុបទី១ នៅប្រទេសខ្មែរបានទទួលសារភាពថា មានតែខ្មែរ
ម្នាក់(?) ដែលបានចូលសាសនាគ្រិស្ដ ហើយជនជាតិនោះ បានទទួលមរណភាពហើយទៅទៀត។ បព្វជិតអង្គនេះបាន
បញ្ជាក់បន្ថែមទៀតថា ក្រោយមកពួកអ្នកផ្សាយសាសនាជាតិអឺរ៉ុបមានទំនាស់ជាមួយពួកព្រាហ្មណ៍នៅក្នុងវាំង។ ខ្លួនលោ
កផ្ទាល់ ក៏បានធ្វើអោយពួកព្រាហ្មណ៍អាក់អន់ចិត្ដ ដោយលោកបានពន្យល់ដល់ប្រជារាស្រ្ដថា «ព្រះអាទិទេពរបស់ពួក
នេះពុំបានបង្កើតមេឃ និង ដីទេ ហើយអាទិទេពនោះ ជាមនុស្សកាចសាហាវ និងជាអ្នកធ្វើបាបកម្មទៀតផង»។បព្វជិត
កាសើហ្កា Caçega បានកត់ទុកថា បព្វជិត សីលវេសត្រិ Sylvestre បានលាងបាបអោយបានតែពួកអ្នកទោស និង ជន
បរទេស មានចិន ជប៉ុន ជ្វា តែគ្មានខ្មែរម្នាក់សោះ។

គេសង្កេតឃើញថា ការប៉ុនប៉ងបង្កើតអង្គការដោយសាសនាគ្រិស្ដនៅប្រទេសខ្មែរ ត្រូវបានទទួលបរាជ័យជាបន្ដបន្ទាប់
គ្នាគឺ៖
- ការប៉ុនប៉ងទី១ នៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះសត្ថាទី១
- ការប៉ុនប៉ងទី២ នៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះរាមជើងព្រៃ
- ការប៉ុនប៉ងទី៣ នៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះបរមរាជាទី៥ ចៅពញាតន់
- ការប៉ុនប៉ងទី៤ នៅក្នុងរជ្ជកាលព្រះ កែវហ្វាចៅពញាញោម។

លទ្ធិបុគ្គលនិយម
នៅសម័យអង្គរ យើងបានឃើញថា ចាប់តាំងពីស.វ. ទី៩ ដល់ ស.វ. ទឺ១២ គេមានភស្ដុតាងថា លទ្ធិនេះនៅតែមានសកម្ម
ភាពបន្ដទៅទៀត។ ប្រភពនេះបានអោយពត៌មានថា ព្រះចន្ទរាជាបានសាងព្រះវិហារមួយនៅក្នុងខេត្ដរប្អៀរ រួចទ្រង់ត្រា
ស់អោយសាងព្រះពុទ្ធរូបឈើស្នងព្រះអង្គមួយព្រះអង្គ កំពស់ស្មើព្រះអង្គទ្រង់សន្ឋិតកន្ដាល។ ទ្រង់អោយសាងព្រះពុទ្ធរូប
ឈើមួយព្រះអង្គទៀត ស្នងព្រះអគ្គមហេសីព្រះភគវតីស្រីទាវធិតា កំពស់ស្មើព្រះអង្គ សន្ឋិតម្ខាង ទ្រង់សាងព្រះពុទ្ធឈើ
មួយព្រះអង្គទៀត ស្នងព្រះអង្គ សំដេចព្រះស្រីទេវីក្សត្រី ជាសំដេចព្រះរាជបុត្រី កំពស់ស្មើព្រះអង្គសន្ឋិតម្ខាងទៀត។

ប្រភពរាជពង្សាវតារខ្មែរបាននិយាយទៀតថា កាលដែលសំដេចចៅហ្វាដុងជំទាវទេវីនារីសោភ័ណជៃ ដែលត្រូវជាបិតា
មាតាសំដេចព្រះអគ្គមហេសី ស្រីទេពធិតា ព្រះបរមរាជាទី៤ ទ្រង់ត្រាស់បង្គាប់អោយជាងយកថ្មល្អិតល្អ មកសាងជារូប
សំដេចចៅហ្វាដុង១ ជំទាវទេវីនារីសោភ័ណជៃ១ តំកល់រូបទាំង២នោះក្នុងសាលាមួយទុកអោយសំដេចព្រះអគ្គមហេសី
គោរពរៀងមក។

សិល្បៈ
សិល្បៈខ្មែរច្រើនមានទំនាក់ទំនងជិតស្និតជាមួយនឹងសាសនា។ ដោយហេតុថា នៅសម័យនោះ ខ្មែរមានជំនឿស៊ប់តែ
ទៅលើព្រះពុទ្ធសាសនា សិល្បៈខ្មែរក៏មានលក្ខណៈទោរទន់ទៅតាមសាសនានោះដែរ។ សេចក្ដីដកស្រង់តទៅនេះ អាច
បង្ហាញអោយឃើញនូវប្រធាន និងបច្ចេកទេសប្រើក្នុងវិស័យសិល្បៈស្ថាបត្យកម្ម និងចំលាក់ក្នុងសម័យនោះ។
អស់មុខមន្រ្ដី មេការទាំងឡាយ កែនកូនជាងសាងព្រះមហាស្ដូប ព្រះចេតិយធំនិង ព្រះចេតិយតូចជាបរិវារ រចនាដោយថ្ម
តកំផែងខ្ចាត់ខ្វែង អោយជាច្រើនបែបច្រើនយ៉ាង សាងព្រះវិហារមានត្រីសូល៍ កំពូលប្រាំ តាមកំផែង និងព្រះលានព្រះ
អារាមនោះ សឹងឆ្លាក់ឆ្លៅជាភាពមនុស្ស គ្រុឌនាគ សត្វមហឹង្សា គោក្របី និងក្បាច់ភ្ញីផ្កា វល្លិ រចនាថ្លែថ្លា ប្រពៃហើយសា
ងព្រះពុទ្ធរូបបន្ទំ និងសន្ឋិតជាច្រើនអង្គ មានសីមានិងរបៀបរោងទងក្លោងទ្វារកំពូលមុខព្រហ្មសុទ្ធសឹងឆ្លាក់ឆ្លៅដោយថ្ម
តកំផែង ខ្វាត់ខ្វែង ជុំវិញសឹងថ្មបាយអ ថ្មគ្រោមក្រាលថ្មល្អិត ហើយមានរូបសិង្ហតោរាជសីហ៍ ដំរីយក្សដាក់គ្រប់ទ្វារ។

ក្នុងវិស័យសិល្បៈដដែលនេះនាងកញ្ញា Madeleine Giteau បានចាប់អារម្មណ៍យ៉ាងខ្លាំងលើព្រះពុទ្ធរូបទ្រង់គ្រឿងឆ្លាក់ពី
ឈើ រឺ ពីថ្មដែលមានតំកល់នៅក្នុងប្រាសាទអង្គរវត្ដសព្វថ្ងៃ។ នាងយល់ថា ព្រះពុទ្ធរូបទាំងនោះអាចបង្ហាញអោយឃើញ
នូវរចនាបថ ទាំងឡាយនៃសិល្បៈខ្មែរក្នុងសម័យក្រោយអង្គរ។

(ដកស្រង់ចេញពីមជ្ឈមណ្ឌលវប្បធម៌ខ្មែរនៅប្រទេសស្វិស)